Cổ phiếu ESOP – Công cụ hấp dẫn để thu hút và giữ chân nhân tài

Cổ phiếu ESOP là một loại cổ phiếu đặc biệt, thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư. Để hiểu rõ hơn về cổ phiếu ESOP, cần tìm hiểu về mục đích, thủ tục và quy trình phát hành cũng như nhận thức về những rủi ro có thể phát sinh khi mua cổ phiếu này.

Cổ phiếu ESOP là gì?

ESOP là viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Employee Stock Ownership Plan” có nghĩa là “kế hoạch phát hành cổ phần thuộc sở hữu của người lao động” hay còn gọi là phát hành cổ phiếu thưởng cho người lao động. 

Nói cách khác, đây là một loại cổ phiếu ưu đãi mà công ty cung cấp cho nhân viên với mức giá thấp hơn so với giá thị trường. Thường thì việc mua cổ phiếu ESOP cũng có các ràng buộc và hạn chế về việc chuyển nhượng, tùy thuộc vào điều lệ của công ty và quyết định của Hội Đồng Cổ Đông.

Mục đích phát hành cổ phiếu ESOP là gì?

ESOP thường được sử dụng như một phần của chương trình khuyến khích nhân viên và có thể mang lại nhiều lợi ích cho cả công ty và nhân viên. Dưới đây là một số mục đích phát hành cổ phiếu ESOP:

• Khuyến khích nhân viên: ESOP cung cấp một cơ hội cho nhân viên trở thành cổ đông của công ty, giúp tạo ra sự kết nối giữa lợi ích cá nhân và thành công của công ty. Nhân viên có thể nhận được phần thưởng dựa trên sự tăng trưởng giá trị cổ phiếu, làm tăng động lực, nâng cao trách nhiệm của họ và sự gắn kết đối với công ty.
• Tăng vốn điều lệ: Phát hành cổ phiếu ESOP có thể giúp công ty huy động vốn một cách hiệu quả. Công ty có thể cung cấp cổ phiếu cho nhân viên như một phần của lương thưởng hoặc chương trình khuyến khích, thay vì phải trả tiền mặt. Điều này giúp giảm áp lực tài chính trực tiếp lên công ty.
• Tạm hoãn nộp thuế thu nhập cá nhân cho nhân viên trong ngắn hạn: Khi nhân viên nhận được cổ phiếu thưởng, họ không cần phải trả thuế thu nhập cá nhân ngay lập tức. Thay vào đó, nghĩa vụ nộp thuế sẽ được tạm hoãn cho đến khi nhân viên bán cổ phiếu này trong tương lai.

Tuy nhiên, điều kiện áp dụng cho người nhận cổ phiếu thưởng là hạn chế chuyển nhượng trong một khoảng thời gian nhất định, thường là 1 năm. Mục đích của việc này là để đảm bảo rằng, nhân viên không thể tận dụng ngay lập tức lợi ích thuế từ việc nhận cổ phiếu và bán chúng ngay sau đó.

Ví dụ

HĐQT CTCP Tập đoàn Masan (Mã: MSN) vừa thông qua việc phát hành hơn 7 triệu cổ phiếu theo chương trình lựa chọn người lao động  (ESOP), chiếm 0,499% số cổ phiếu đang lưu hành. Giá phát hành là 10.000 đồng/cp và số lượng người lao động được tham gia là 49 người.

Điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP là gì?

• Đơn vị phát hành: Cổ phiếu ESOP thường được phát hành bởi doanh nghiệp đại chúng và kê kế hoạch phát hành phải được Đại hội đồng cổ đông thông qua.
• Giới hạn số lượng: Số lượng cổ phiếu ESOP phát hành thường có giới hạn và không được vượt quá 5% số cổ phần hiện đang lưu hành trong mỗi 12 tháng.
• Nếu công ty mẹ quyết định phát hành cổ phiếu thưởng: Thông tin về nguồn vốn sẽ được lấy từ báo cáo tài chính của công ty mẹ. Báo cáo tài chính này đã được kiểm toán bởi một công ty kiểm toán độc lập để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy.
• Tổng giá trị vốn tăng thêm không được vượt quá tổng giá trị các nguồn vốn hiện có của công ty. 
• Khi công ty phát hành cổ phiếu ESOP cho nhân viên cần: Đảm bảo và đáp ứng các điều kiện về vốn: thặng dư vốn, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối, quỹ đầu tư phát triển,… Tất cả thông tin phải được công bố rõ ràng trên báo cáo tài chính được kiểm toán. 
• Nếu nguồn vốn thấp hơn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối theo báo cáo tài chính bản hợp nhất, nhưng cao hơn so với lợi nhuận sau thuế chưa phân phối theo báo cáo tài chính của công ty mẹ: Trong trường hợp này, công ty chỉ được sử dụng lợi nhuận sau thuế chưa phân phối sau khi lợi nhuận đã được chuyển từ các công ty con về công ty mẹ.
• Trường hợp phát hành cho người lao động là nhà đầu tư nước ngoài: Việc phát hành cổ phiếu phải đáp ứng quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài theo quy định của pháp luật.

Trình tự, thủ tục phát hành cổ phiếu ESOP

Căn cứ Điều 69 Nghị định 155/2020/NĐ-CP quy định về thủ tục và quy trình phát hành cổ phiếu ESOP theo 8 bước như sau:

• Bước 1: Tổ chức phát hành cổ phiếu phải gửi tài liệu báo cáo phát hành cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước theo quy định.
• Bước 2: Trong vòng 7 ngày làm việc sau khi nhận được tài liệu báo cáo phát hành đầy đủ và hợp lệ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ thông báo bằng văn bản cho tổ chức phát hành, đồng thời đăng tải thông tin trên trang thông tin điện tử của tổ chức về việc đã nhận đủ tài liệu báo cáo. Nếu Ủy ban từ chối hồ sơ, tài liệu sẽ phải trả lời bằng văn bản trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày nhận được tài liệu, trong văn bản phải nêu rõ lý do từ chối.
• Bước 3: Tổ chức phát hành phải công bố thông tin trên trang thông tin điện tử của doanh nghiệp và Sở giao dịch chứng khoán. Thời gian ít nhất 07 ngày làm việc trước ngày kết thúc đợt phát hành.
• Bước 4: Việc phát hành cổ phiếu ESOP không vượt quá 45 ngày kể từ ngày Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước thông báo nhận đủ tài liệu báo cáo.
• Bước 5: Trong quá trình phát hành cổ phiếu để trả cổ tức hoặc tăng vốn từ nguồn vốn chủ sở hữu, công ty có thể mua lại cổ phiếu lẻ để làm cổ phiếu quỹ theo quy định.
• Bước 6: Trong vòng 15 ngày sau khi kết thúc đợt phát hành, tổ chức phát hành phải gửi Báo cáo kết quả đợt phát hành cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và công bố thông tin trên trang thông tin điện tử của tổ chức phát hành và Sở giao dịch chứng khoán. Nếu đây là trường hợp phát hành cổ phiếu thông qua chương trình lựa chọn cho người lao động, tổ chức phát hành cũng phải cung cấp danh sách người lao động tham gia chương trình, số lượng cổ phiếu của từng người và văn bản xác nhận từ phía ngân hàng về số tiền thu được từ đợt phát hành.
• Bước 7: Trong vòng 3 ngày làm việc sau khi nhận được báo cáo kết quả đợt phát hành đầy đủ và hợp lệ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thông báo và gửi thông tin cho Sở giao dịch chứng khoán và Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam, đồng thời đăng tải thông tin trên trang thông tin điện tử của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.
• Bước 8: Sau khi nhận thông báo,  Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ yêu cầu tổ chức phát hành phải chấm dứt phong tỏa số tiền thu được từ đợt phát hành (trừ trường hợp phát hành cổ phiếu thưởng).

Lợi ích và rủi ro khi phát hành phát hành cổ phiếu ESOP

Lợi ích khi phát hành cổ phiếu ESOP

• Đối với người lao động trong công ty: Nhân viên có cơ hội sở hữu cổ phiếu của công ty mà họ làm việc, từ đó chia sẻ lợi ích tài chính và tăng giá trị tài sản cá nhân. Bên cạnh đó, ESOP cung cấp cơ hội đầu tư vào cổ phiếu công ty và tích lũy tài sản cá nhân theo thời gian, giúp nhân viên xây dựng tài chính và đầu tư cho tương lai.
• Đối với doanh nghiệp: Việc phát hành cổ phiếu ESOP giúp doanh nghiệp giữ chân những nhân viên tài năng, nâng cao tinh thần, trách nhiệm làm việc của họ. Bên cạnh đó, số lượng cổ phiếu tăng lên giúp doanh nghiệp tăng nguồn vốn điều lệ. Ngoài ra, doanh nghiệp giữ lại được một nguồn tiền để phục vụ mở rộng sản xuất kinh doanh .

Rủi ro khi phát hành cổ phiếu ESOP

Khi phát hành cổ phiếu ESOP, lượng cổ phiếu tăng lên sẽ làm pha loãng giá trị của mỗi cổ đông hiện có trong công ty. Điều này có thể ảnh hưởng đến giá trị cổ phiếu trên thị trường, vì sự gia tăng cổ phiếu có thể làm giảm tỷ lệ sở hữu và giá trị cổ phiếu của từng cổ đông.

Đặc biệt, nếu lãnh đạo sở hữu một số lượng lớn cổ phiếu ESOP, có thể xảy ra xung đột lợi ích giữa lãnh đạo và các nhân viên khác. Điều này có thể gây ra sự không cân bằng và không hài lòng trong tổ chức, ảnh hưởng đến môi trường làm việc và sự đồng lòng trong công ty.

Có nên đầu tư mua cổ phiếu ESOP không?

Cổ phiếu ESOP được các công ty đại chúng phát hành, có giá trí tương với các cổ phiếu khác đang hiện hành trên thị trường. Nhiều người đang có ý định đầu tư đang phân vân có nên mua cổ phiếu Esop hay không?

Câu trả lời sẽ là dựa vào đặc điểm của loại cổ phiếu này là được lên kế từ trước. Nó sẽ được công bố phát hành khi các nhân viên trong công ty đạt điều kiện được mua Esop và đáp ứng đầy đủ các điều kiện pháp lý. Nhân viên sẽ được quyền mua trực tiếp cổ phiếu Esop từ công ty mình phát hành và mức ưu đãi.

Từ theo quy định và điều kiện của từng công tu, mà sẽ chi thành cổ phiếu Esop theo dạng tự do chuyển nhượng hay hạn chế một số quyền. Vậy nên mà không phải là thành viên của công ty và không đủ điều kiện mua lại cổ phiếu này thì đây sẽ không phải kênh đầu tư lý tưởng dành cho bạn.

Theo các quy định của doanh nghiệp phát hành, thông thường cổ phiếu Esop cũng sẽ được phát hành ra bên ngoài và sẽ chỉ được chuyển nhượng trong nội bộ doanh nghiệp.

Theo quy định của pháp luật thì kể từ ngày kết thúc đợt phát hành, cổ phiếu Esop bị hạn chế chuyển nhượng tối thiểu 1 năm. Sau khi hết thời gian này, cổ phiếu Esop có quyền tự do chuyển nhượng. Pháp luật không hạn chế đối tượng nhận chuyển nhượng cổ phiếu Esop nhưng phải đảm bảo tỷ lệ sở hữu tại doanh nghiệp của các nhà đầu tư nước ngoài không vượt quá 50% hoặc một tỷ lệ khác mà điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên có quy định.

Cách mua cổ phiếu ESOP

Đối với những nhân viên có trong danh sách được mua cổ phiếu ESOP của doanh nghiệp thì có thể mua trực tiếp sau khi doanh nghiệp công bố phát hành. Ngoài ra, nhà đầu tư có thể mua lại thông qua hình thức chuyển nhượng bởi những nhân viên đang nắm giữ trong công ty.

ESOP có thể là một công cụ hữu ích, tuy nhiên hiệu quả và kết quả cuối cùng của việc đầu tư vào cổ phiếu này phụ thuộc vào sự phát triển của doanh nghiệp. Cuối cùng, khi đánh giá một cổ phiếu ESOP, hãy cân nhắc mức độ rủi ro mà bạn sẵn lòng chấp nhận và nắm rõ mục tiêu đầu tư của mình.