Chuyên gia kiến nghị cần cân nhắc kỹ việc tăng thuế trong bối cảnh kinh tế hiện tại của Việt Nam tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp, mà vẫn đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước.
Doanh nghiệp cần sự ổn định về chính sách
Tại một sự kiện mời gọi đầu tư của doanh nghiệp đầu tư nước ngoài vào Việt Nam mới đây, CEO một doanh nghiệp công nghệ nói rằng, khi đầu tư vào Việt Nam, một trong những yếu tố mà họ vô cùng cân nhắc trong quyết định của mình chính là sự ổn định trong chính sách thuế.
Đó cũng là quan điểm mà CEO một doanh nghiệp ngoại quy mô lớn trong ngành đồ uống có cồn tại Việt Nam nhắc đến gần đây khi được hỏi về quan điểm liên quan đến việc Bộ Tài chính tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn.
“Khi lên kế hoạch đầu tư, chúng tôi rất quan tâm đến sự ổn định về chính sách quản lý vĩ mô, chính sách thuế và ưu đãi dành cho doanh nghiệp. Với số vốn hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu USD, chúng tôi cần sự ổn định ít nhất từ 3 - 5 năm về chính sách để đảm bảo cho đồng tiền bỏ ra và cân đối các chi phí”, vị CEO này cho biết.
Việc chính sách có ảnh hưởng lớn như thuế tiêu thụ đặc biệt được điều chỉnh liên tục có thể tạo ra tâm lý bất an, gây tổn hại đến hình ảnh môi trường đầu tư Việt Nam trong mắt nhà đầu tư nước ngoài.
Báo Đầu tư tổ chức Hội thảo "Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động của doanh nghiệp"
Chia sẻ tại Hội thảo “Sửa thuế để thúc đẩy hoạt động của doanh nghiệp” do Báo Đầu tư tổ chức sáng 14/8, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch , Hội tư vấn thuế Việt Nam, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục thuế đưa ra quan điểm ủng hộ việc điều chỉnh tăng thuế suất theo tỷ lệ phần trăm đối với rượu, bia như cách tính hiện tại theo theo lộ trình trong giai đoạn từ năm 2026 đến năm 2030 để đạt mục tiêu tăng giá bán rượu, bia, hạn chế tiêu dùng, góp phần giảm thiểu mặt tác hại của sử dụng rượu bia quá liều; đảm bảo sức khỏe cộng đồng, an ninh xã hội.
Tuy nhiên, cần nghiên cứu kỹ mức độ tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để đảm đảm duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu nguyên liệu, sản xuất, thương mại, dịch vụ ăn uống, nhằm tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030, tránh bị sốc do tăng nhanh, đột ngột.
"Việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt cao, liên tục có thể không mang lại hiệu quả cao như mục tiêu của thuế tiêu thụ đặc biệt đề ra. Có thể việc tăng thuế làm tăng giá bán, hạn chế sản xuất rượu bia, tuy nhiên chưa hẳn đã đạt được mục tiêu giảm tiêu dùng mặt hàng rượu bia do thực tế việc tăng thuế cao có thể dẫn đến hàng nhập lậu tăng, người tiêu dùng có thu nhập phân khúc cao chuyển sang uống rượu, bia nhập lậu, gây thất thu thuế cho Nhà nước", bà Cúc nhấn mạnh.
Cũng theo Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, người tiêu dùng ở nông thôn, có thu nhập thấp có nhiều khả năng chuyển cơ chế tự cung, tự cấp và bán lấy lãi bằng cách dân tự nấu rượu, tự pha chế, không nộp thuế tiêu thụ đặc biệt, không đảm bảo chất lượng sản phẩm, gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhân dân. Theo đó, mục tiêu hạn chế tiêu dùng, đảm bảo sức khỏe cộng đồng khó thực hiện.
Đại diện Tổng CTCP Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (Sabeco) cũng quan ngại: “Việc điều chỉnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt như dự thảo - nếu được áp dụng - sẽ là cú “sốc” chưa từng có đối với ngành bia rượu và sẽ gây ra những tác động tiêu cực”.
Tuy nhiên, doanh nghiệp này cũng cho biết: “Chúng tôi ủng hộ quan điểm của Bộ Tài chính rằng việc tuân thủ quy định sử dụng bia rượu có trách nhiệm phải tiếp tục được chú trọng và đề cao trong các hoạt động của doanh nghiệp, đồng thời, chúng tôi cũng ủng hộ quyết định của Chính phủ trong việc duy trì phương pháp tính thuế tương đối. Chúng tôi tin rằng, khi các bên cùng hợp tác và hỗ trợ nhau sẽ có thể nhìn thấy những triển vọng tích cực của ngành, đồng thời thúc đẩy sự phát triển sôi động của thị trường chung”.
Một thị trường bia rượu không chính thức sẽ phát triển mạnh mẽ hơn
Tăng thuế quá nhanh khiến người tiêu dùng chuyển sang sử dụng sản phẩm giá rẻ tự sản xuất, chất lượng thấp là khả năng hoàn toàn có thể xảy ra. Thực tế, bên cạnh thị trường chính thức, trong suốt nhiều thập kỷ qua đã và đang tồn tại một thị trường bia rượu không chính thức phát triển rất mạnh.
Tại huyện Chương Mỹ ngoại thành Hà Nội, theo tìm hiểu của phóng viên, một nhà nấu rượu đơn lẻ mỗi dịp Tết bán ra khoảng 1.000 lít rượu cho các nhà hàng và những hộ gia đình xung quanh với giá trung bình khoảng 40 nghìn đồng/lít, còn trong các tháng còn lại của năm ước tính khoảng vài trăm lít/tháng. Như vậy, một gia đình nấu rượu thủ công cũng bán ra thị trường hàng nghìn lít/năm.
Ước tính của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) vào đầu năm 2022 cho thấy, rượu từ khu vực phi chính thức, cụ thể là rượu thủ công và rượu lậu khoảng 385 triệu lít/năm, trong đó rượu thủ công chiếm tới 70 - 90%, lượng rượu này Nhà nước hoàn toàn không thu được thuế. Do đó, khi thuế với các sản phẩm bia rượu chính thức được điều chỉnh tăng quá nhanh, người tiêu dùng sẽ chuyển sang dùng nhiều hơn các sản phẩm rượu phi chính thức.
Hơn nữa, nhìn từ các dữ liệu lịch sử, việc tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt cũng không giúp thay đổi hành vi của người tiêu dùng, theo khẳng định của ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Quản lý thuế doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế, Bộ Tài chính).
Theo số liệu mà ông Phụng dẫn ra, thống kê từ năm 2003 đến năm 2016 (dựa trên số liệu của Hiệp hội Rượu - Bia - Nước giải khát Việt Nam và Tổng Cục thuế), từ mức tiêu thụ bia/rượu bình quân đầu người đạt 3,8 lít/người/năm đã tăng lên 6,6 lít/người/năm vào giai đoạn từ năm 2008 – 2010 và đến năm 2016 tiếp tục tăng lên đến 8,3 lít/người/năm, tương ứng tăng gấp 2 lần so với đầu kỳ.
Cùng giai đoạn này, tỷ lệ người dân sử dụng rượu bia cũng tăng từ 1,4% lên 14%, tương ứng gấp 10 lần và thuế áp dụng với mặt hàng này cũng đã tăng rất nhiều. Như vậy, thực tế cho thấy, dù mức thuế tăng cao nhưng không điều chỉnh được hành vi của người tiêu dùng.
Trong khi đó, các biện pháp hành chính có tác dụng khá rõ rệt, đặc biệt, Nghị định 100 đã thực chất khiến hành vi của người tiêu dùng thay đổi. Vì vậy, nguyên Vụ trưởng Quản lý thuế Doanh nghiệp lớn đề xuất cần tiếp tục kéo dài các biện pháp hành chính, bởi nó có ảnh hưởng mạnh mẽ hơn rất nhiều so với sử dụng các công cụ thuế.
Chia sẻ thêm về vấn đề này tại Hội thảo, PGS. TS Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế cho rằng, nguyên tắc của việc đánh thuế là cần đảm bảo cân bằng, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và người nộp thuế. Nguyên tắc quan trọng này đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng không được để cho người nộp thuế lâm vào tình trạng khốn cùng. Do đó, cần xem xét cân nhắc kỹ việc tăng thuế trong bối cảnh kinh tế hiện tại của Việt Nam, tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp, mà vẫn đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước.