Ông có thể chia sẻ công tác chuẩn bị của VSDC về mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) cho thị trường chứng khoán (TTCK) cơ sở cũng như các giải pháp của VSDC về quy trình thanh toán hướng tới nâng hạng TTCK Việt Nam theo yêu cầu của cơ quan quản lý?

Thực thi Luật Chứng khoán và chỉ đạo của cơ quan quản lý, từ năm 2019, VSDC đã nghiên cứu xây dựng mô hình CCP cho hoạt động bù trừ, thanh toán chứng khoán cơ sở gắn với chức năng của hệ thống công nghệ thông tin cho toàn thị trường (KRX) và phù hợp với đặc thù pháp lý của Việt Nam.

Với mô hình này, VSDC thông qua cơ chế thế vị sẽ tham gia vào giao dịch và thiết lập nhiều lớp phòng vệ rủi ro cho TTCK cơ sở phù hợp với thông lệ chung và quy định pháp lý hiện hành, từ đó thu hút được sự quan tâm của nhà đầu tư trong và ngoài nước, cũng như tạo tâm lý yên tâm và bảo vệ quyền lợi cho nhà đầu tư khi tham gia thị trường.

Bên cạnh đó, thông qua cơ chế ký quỹ khi triển khai mô hình CCP cho phép thành viên bù trừ được quyết định mức ký quỹ đối với nhà đầu tư căn cứ vào kết quả đánh giá tín nhiệm, thị trường kỳ vọng sẽ giải quyết được vấn đề pre-funding, giúp nâng hạng và gia tăng thanh khoản cho thị trường.

Về mặt pháp lý, hiện nay, cơ chế CCP này đã được quy định và cụ thể hóa tại các văn bản pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán như Nghị định 155/2020/NĐ-CP, Thông tư 119/2020/TT-BTC và một số văn bản liên quan khác, đồng thời những nội dung hướng dẫn mang tính kỹ thuật cũng đang được VSDC hoàn thiện song song với quá trình triển khai hệ thống KRX.

Tuy nhiên, về phía pháp luật ngân hàng lại chưa có quy định cụ thể về việc cho phép ngân hàng lưu ký làm thành viên bù trừ TTCK cơ sở, mà mới chỉ hướng dẫn ngân hàng lưu ký được phép thực hiện các hoạt động bù trừ và thanh toán cho các giao dịch phái sinh của chính mình.

Bên cạnh đó, khi ngân hàng lưu ký làm thành viên bù trừ chứng khoán cơ sở sẽ phải thực hiện vay chứng khoán, mua vào bắt buộc để thực hiện sửa lỗi giao dịch chứng khoán và có trách nhiệm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán của nhà đầu tư, trong khi không quy định bắt buộc có đủ tài sản ký quỹ trước khi giao dịch. Việc Ngân hàng Nhà nước chưa có quy định hướng dẫn cụ thể dẫn đến việc ngân hàng thương mại không thể tham gia làm thành viên bù trừ để thực hiện các nghiệp vụ này.

Trong khi chờ sửa các quy định của pháp luật ngân hàng, theo chỉ đạo của Bộ Tài chính và UBCK, VSDC đang hướng tới điều chỉnh quy trình thanh toán để tháo gỡ những vướng mắc trong việc ký quỹ của nhà đầu tư nước ngoài, nhằm hỗ trợ cho mục tiêu nâng hạng TTCK Việt Nam từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi.

Theo quy định pháp lý hiện tại, nhà đầu tư chỉ được đặt lệnh mua chứng khoán khi có đủ tiền trên tài khoản giao dịch chứng khoán, ngoại trừ giao dịch ký quỹ.

Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC).

Cơ chế giao dịch này giúp cho hoạt động bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán diễn ra an toàn, thông suốt, nhưng việc yêu cầu nhà đầu tư phải có đủ tiền trên tài khoản trước khi giao dịch bị nhà đầu tư nước ngoài coi là yếu tố làm gia tăng chi phí giao dịch chứng khoán (chi phí chuyển đổi ngoại tệ, chi phí cơ hội phát sinh trong trường hợp lệnh đặt không thành công) và việc nhà đầu tư phải có tiền trên tài khoản trước ngày thanh toán là chưa phù hợp với nguyên tắc DvP.

Để tháo gỡ rào cản này, UBCK đã dự thảo và lấy ý kiến thành viên thị trường về Thông tư sửa đổi bổ sung Thông tư 120/2020/TT-BTC, 121/2020/TT-BTC, 119/2020/TT-BTC và 96/2020/TT-BTC theo hướng cho phép nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức được đặt lệnh mua cổ phiếu khi chưa có đủ tiền trên tài khoản và theo dự thảo Thông tư, nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức phải có đủ tiền trên tài khoản trước thời điểm thành viên lưu ký phải chuyển tiền vào tài khoản của thành viên lưu ký tại ngân hàng thanh toán tại ngày thanh toán để thực hiện thanh toán.

Trường hợp nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức không có đủ tiền trên tài khoản trong thời hạn quy định, giao dịch mua thiếu tiền sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán, nơi nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức đặt lệnh giao dịch để thực hiện bù trừ thanh toán.

Thực hiện ý kiến chỉ đạo của cơ quan quản lý về việc nghiên cứu điều chỉnh mô hình bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán để đáp ứng cơ chế giao dịch mới này, VSDC dự kiến sửa đổi, bổ sung quy định liên quan đến hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán để triển khai thực thi.

Các quy định liên quan đến hoạt động bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán được sửa đổi, bổ sung nói trên bên cạnh việc đáp ứng cơ chế giao dịch mới, còn nâng cao ý thức của thành viên thị trường trong việc tuân thủ quy định về hạn mức nhận lệnh giao dịch và đảm bảo nguồn lực thanh toán giao dịch chứng khoán của mình.

Để thực hiện các cam kết Net Zero vào năm 2050, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính và Bộ Tài nguyên - Môi trường triển khai xây dựng Đề án phát triển thị trường các-bon. Vậy vai trò của VSDC đối với thị trường này như thế nào, thưa ông?

Theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường 2020, Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Tài nguyên - Môi trường và các bộ, ngành liên quan xây dựng thị trường các-bon trong nước. Cụ thể, tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn, Bộ Tài chính chủ trì xây dựng, thành lập sàn giao dịch tín chỉ các-bon và ban hành cơ chế quản lý tài chính cho hoạt động của thị trường các-bon.

Thực hiện quy định nói trên, Đề án phát triển thị trường các-bon hiện đã được Bộ Tài chính và Bộ Tài nguyên - Môi trường phối hợp xây dựng và gửi xin ý kiến các đơn vị liên quan. Theo đó, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) và VSDC dự kiến là nơi tổ chức giao dịch và đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ cho thị trường các-bon.

Hàng hóa trên thị trường các-bon trong nước gồm 2 loại là hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ các-bon.

Dự thảo Đề án phát triển thị trường các-bon đã chi tiết hóa việc tổ chức thị trường các-bon trong nước, bao gồm việc lựa chọn hàng hóa cho giao dịch, việc xác định các chủ thể tham gia thị trường và tổng thể mô hình tổ chức cho giao dịch, cũng như các dịch vụ trước và sau giao dịch trên thị trường.

Để đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư cũng như sự phát triển của thị trường, trong thời gian tới, VSDC tiếp tục phối hợp với VNX và HNX nghiên cứu đưa sản phẩm Hợp đồng tương lai VN100 vào giao dịch và bù trừ thanh toán, đồng thời tiếp tục chuẩn bị các điều kiện cần thiết để sẵn sàng triển khai mô hình CCP.

Hiện nay, một trong những công tác quan trọng là xây dựng khung phân bổ hạn ngạch cho các ngành nghề, doanh nghiệp có phát thải khí nhà kính. Đây cũng là tiền đề tiên quyết tạo dựng hàng hóa cho thị trường các-bon trong nước.

Để triển khai xây dựng thị trường các-bon và dự kiến đưa vào giao dịch thử nghiệm vào năm 2025 và chính thức hoạt động vào năm 2027, hiện nay, Chính phủ đang chỉ đạo sửa đổi, bổ sung Nghị định 06/2022/NĐ-CP. Bộ Tài nguyên - Môi trường cũng đã phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, ngành liên quan thực hiện góp ý đối với dự thảo Đề án phát triển thị trường các-bon và dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 06.

Trong năm 2024, VSDC đã tham gia góp ý cho dự thảo Nghị định cùng với Vụ Pháp chế, Bộ Tài chính, cũng như tích cực góp ý cho dự thảo Đề án. Các góp ý và kiến nghị đã được VSDC trực tiếp trao đổi trong các cuộc họp do Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên - Môi trường) chủ trì.

Trong thời gian tới, VSDC xác định nhiệm vụ nghiên cứu chuyên sâu để làm rõ các nghiệp vụ cụ thể cho các dịch vụ trước và sau giao dịch trên thị trường các-bon nhằm hoàn thiện các phần việc được phân công. Trên cơ sở chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Tài chính, VSDC sẽ phối hợp với HNX để triển khai xây dựng thị trường khi Đề án được phê duyệt chính thức.

Năm 2024 đánh dấu 18 năm hoạt động với tên gọi và vị thế mới của Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) thay thế cho tên gọi Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD). Ông có thể chia sẻ thêm về công tác phối hợp với các thành viên trong việc triển khai sản phẩm mới trong thời gian tới?

Trải qua gần 18 năm hoạt động, dịch vụ cung cấp của VSDC được mở rộng cả về phạm vi, quy mô với chất lượng dịch vụ ngày càng được nâng cao.

Từ những dịch vụ cơ bản, như đăng ký, lưu ký, bù trừ thanh toán giao dịch cho TTCK cơ sở, VSDC đã phát triển thêm các dịch vụ cho quỹ đầu tư, công ty quản lý quỹ, quản trị tài khoản hưu trí cá nhân cho quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện, dịch vụ thanh toán bù trừ cho TTCK phái sinh, dịch vụ đăng ký giao dịch bảo đảm đối với chứng khoán đăng ký tại VSDC, dịch vụ vay và cho vay chứng khoán (SBL).

Bên cạnh đó, VSDC cũng đã triển khai các ứng dụng công nghệ thông tin để cung cấp dịch vụ biểu quyết điện tử (evoting) và cổng giao tiếp điện tử đối với tổ chức phát hành, chuẩn hoá các dữ liệu nhà đầu tư thông qua cơ chế xác thực và định danh điện tử.

Để đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ, đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư cũng như sự phát triển của thị trường, trong thời gian tới, VSDC tiếp tục phối hợp với Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam (VNX), HNX nghiên cứu đưa sản phẩm Hợp đồng tương lai VN100 vào giao dịch và bù trừ thanh toán, đồng thời tiếp tục chuẩn bị các điều kiện cần thiết để sẵn sàng triển khai mô hình CCP cho TTCK cơ sở, nghiệp vụ giao dịch trong ngày và thanh toán chứng khoán chờ về khi hệ thống KRX đi vào hoạt động và theo chỉ đạo của cơ quan quản lý.