Đây không đơn thuần là một dự án công nghệ, mà là một động lực chiến lược có khả năng thay đổi cấu trúc thị trường, mở ra không gian mới cho sản phẩm tài chính, phương thức giao dịch, sự tham gia của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, đặc biệt là hiện thực hóa mục tiêu nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi.

Vai trò quan trọng của KRX

KRX là hệ thống công nghệ thông tin quản lý và điều hành giao dịch trên thị trường chứng khoán, được Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE) ký kết chuyển giao công nghệ với Sở Giao dịch chứng khoán Hàn Quốc (KRX) vào năm 2012 và hiện đang bước vào giai đoạn thử nghiệm cuối cùng. Ngày 2/4/2025, HOSE thông báo, theo kế hoạch, hệ thống KRX sẽ được kiểm thử từ ngày 17/3 đến 11/4/2025, sau đó diễn tập chuyển đổi hệ thống trước khi đi vào vận hành chính thức ngày 5/5/2025.

KRX được thiết kế như một hệ thống “backbone” (xương sống) bao trùm toàn bộ các hoạt động giao dịch, thông tin thị trường, đăng ký, lưu ký, thanh toán bù trừ, giám sát và quản lý rủi ro của thị trường chứng khoán. Điều đặc biệt là hệ thống này không chỉ thay thế công nghệ hiện tại, mà còn hợp nhất với các chức năng tại các Sở giao dịch chứng khoán và Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), tạo thành một nền tảng thống nhất, xuyên suốt. Với năng lực xử lý lệnh lên tới hàng triệu lệnh mỗi ngày, tốc độ giao dịch, bù trừ, thanh toán được nâng cấp (CCP) và khả năng hỗ trợ các tính năng mới như giao dịch trong ngày (T+0), giao dịch bán khống có đảm bảo (bán khống) và nhiều phương thức giao dịch mới, loại lệnh mới có tiềm năng áp dụng trong tương lai, KRX mang lại tiềm năng thay đổi căn bản cách thức vận hành của toàn bộ thị trường.

So với hệ thống hiện hành vốn dựa trên nền tảng cũ, KRX mang lại một bước nhảy vọt cả về quy mô và chiều sâu. Hiện tại, các sản phẩm phái sinh mới ngoài hợp đồng tương lai chỉ số (VN30, trái phiếu chính phủ) vẫn chưa được triển khai, dù nhu cầu của nhà đầu tư và kỳ vọng của cơ quan quản lý đã có từ lâu. Điều kiện về kỹ thuật cho sự tham gia của nhà tạo lập thị trường bị hạn chế, chưa hỗ trợ được tăng tính thanh khoản cho thị trường. Các hình thức giao dịch như T+0, bán khống, công cụ ổn định thị trường như ngắt mạch thị trường (CB), hay hạn chế thao túng giá ở các phiên khớp lệnh định kỳ mở cửa/đóng cửa (như random end) - vốn là những công cụ quản trị rủi ro phổ biến trên thị trường quốc tế - vẫn chưa thể triển khai hiệu quả vì rào cản kỹ thuật.

KRX ra đời có thể gỡ bỏ hầu hết những hạn chế đó. Với năng lực tích hợp nhiều thị trường (thị trường cổ phiếu, trái phiếu, phái sinh) trong một nền tảng, kết nối linh hoạt giữa các chủ thể, giao dịch gần như theo thời gian thực, thời gian thanh toán được rút ngắn, đồng thời bổ sung các chức năng giám sát và ổn định thị trường hiện đại, hệ thống này tạo ra không gian phát triển mới cho nhiều loại hình sản phẩm và dịch vụ tài chính, nâng cao chất lượng và hiệu quả, từ đó giúp thị trường tiến dần đến trạng thái phát triển bền vững hơn.

Theo ước tính của các công ty chứng khoán, nếu các sản phẩm mới này được triển khai đồng bộ, thanh khoản thị trường có thể tăng gấp 2 - 3 lần so với hiện tại.

Điều quan trọng là KRX có vai trò chiến lược trong việc đáp ứng các tiêu chí nâng hạng thị trường của các tổ chức xếp hạng quốc tế như MSCI và FTSE Russell. Cả hai tổ chức này đều có các tiêu chí liên quan tới mức độ tiếp cận thị trường, tính thanh khoản, quy mô vốn hóa, nhất là mức độ hiệu quả của hệ thống giao dịch, khả năng thanh toán và an toàn vận hành. Trong các báo cáo đánh giá định kỳ của MSCI và FTSE Russell, hệ thống giao dịch và mức độ minh bạch luôn là một trong những tiêu chí Việt Nam còn “cần cải thiện” hoặc “chưa đáp ứng”. Thông tư số 68/2024/TT-BTC được Bộ Tài chính ban hành ngày 18/9/2024, có hiệu lực từ ngày 2/11/2024 đã hiện thực hóa một số giải pháp để đáp ứng trước mắt các tiêu chí nâng hạng thị trường của FTSE như cho phép nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức giao dịch mua cổ phiếu không yêu cầu có đủ tiền khi đặt lệnh, tổ chức niêm yết và công ty đại chúng phải công bố thông tin bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt (quy định này áp dụng theo lộ trình từ năm 2025 đến 2028, tùy thuộc vào quy mô và loại công ty), công bố thông tin giao dịch của người nội bộ và người liên quan. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế, là bước đệm khi chưa triển khai vận hành hệ thống KRX.

Hệ thống KRX có vai trò chiến lược trong việc đáp ứng các tiêu chí nâng hạng thị trường của các tổ chức xếp hạng quốc tế như MSCI và FTSE Russell.

Trong cuộc họp của cơ quan quản lý thị trường chứng khoán Việt Nam với đại diện từ nhà cung cấp chỉ số FTSE, đơn vị này đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đưa hệ thống giao dịch KRX vào hoạt động, vì các tính năng của hệ thống mới tạo ra con đường dẫn đến những thay đổi khác và là một yếu tố quan trọng trong việc đánh giá tình trạng thị trường.

Hơn nữa, hệ thống mới cũng mở đường cho việc tích hợp và phát triển các cơ sở dữ liệu về giao dịch, thanh toán, sở hữu và phân tích rủi ro, từ đó giúp thị trường chứng khoán Việt Nam gắn kết hơn với các định chế quốc tế trong tương lai. Một khi các rào cản về kỹ thuật được tháo gỡ, dòng vốn quốc tế - đặc biệt là từ các quỹ đầu tư chỉ số, các quỹ ETF theo rổ MSCI EM hoặc FTSE EM - sẽ có điều kiện để gia tăng tỷ trọng đầu tư tại Việt Nam. Theo đánh giá của WB (tháng 4/2024), trong trường hợp được nâng hạng bởi cả MSCI và FTSE Russell, thị trường Việt Nam có thể thu hút 6 - 7 tỷ USD trong những năm đầu và 25 tỷ USD từ nay đến năm 2030.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc nâng cấp hệ thống giao dịch là yếu tố tiên quyết, thậm chí mang tính chất then chốt đối với việc nâng hạng thị trường. Tại Ả rập Xê-út, trước năm 2015, các nhà đầu tư nước ngoài phải ký quỹ 100% trước giao dịch, thanh toán vào ngày giao dịch, tài sản được giữ tại các công ty chứng khoán địa phương. Sau đó, Ả rập Xê-út đã nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin quản lý và điều hành giao dịch trên thị trường chứng khoán lên công nghệ X-Stream do Nasdaq cung cấp, đưa mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP) vào hoạt động (năm 2020) đối với cổ phiếu, chứng khoán có thu nhập cố định, chứng khoán phái sinh và quỹ hoán đổi danh mục (ETF). Nhờ đó, thị trường chứng khoán Ả rập Xê-út được nâng hạng lên thị trường mới nổi vào năm 2021, với giá trị giao dịch tăng gấp 20 lần so với năm 2018. Ở Đông Nam Á, thị trường chứng khoán Thái Lan cũng là một ví dụ đáng tham khảo. Trong quá khứ, việc cải tiến hệ thống giao dịch đã giúp Thái Lan trở thành một trong những thị trường có tốc độ giao dịch nhanh nhất khu vực, thu hút mạnh dòng vốn ETF và góp phần ổn định vị thế thị trường mới nổi từ nhiều năm nay.

Ngoài ra, với KRX, cơ quan quản lý sẽ có công cụ hiệu quả hơn trong giám sát giao dịch theo thời gian thực, hạn chế hành vi thao túng giá, đồng thời tăng cường tính công bằng và bảo vệ nhà đầu tư cá nhân.

Một số yêu cầu để vận hành hiệu quả KRX

Để hệ thống KRX không chỉ được triển khai thành công mà còn vận hành hiệu quả và bền vững, cần có một lộ trình đồng bộ với nhiều giải pháp cụ thể.

Các cơ quan chức năng đang sát sao chỉ đạo các Sở giao dịch chứng khoán, VSDC hoàn tất việc thử nghiệm toàn diện hệ thống với sự tham gia của tất cả thành viên thị trường nhằm bảo đảm tính ổn định, tương thích, an toàn vận hành trước khi đưa vào sử dụng chính thức. Tuy nhiên, các Sở giao dịch chứng khoán, VSDC cần khẩn trương hoàn thiện khung pháp lý, quy chế, quy trình nghiệp vụ đi kèm để đảm bảo đủ cơ sở pháp lý cho việc triển khai các chức năng, tính năng KRX có thay đổi so với hệ thống hiện hành (như cách thức giao dịch, lưu ký, thanh toán, bù trừ, “room” nước ngoài, thông tin được công bố…) cũng như các chức năng, tính năng mới nếu được triển khai đồng thời khi vận hành KRX (như giao dịch chứng khoán chờ về, bán khống có bảo đảm, thanh toán qua đối tác bù trừ trung tâm, giao dịch cổ phiếu lô lẻ, hợp đồng quyền chọn và các sản phẩm phái sinh khác).

Một yếu tố then chốt khác là truyền thông. Việc đưa vào hệ thống giao dịch mới sẽ kéo theo nhiều thay đổi về thao tác, quy trình và thói quen giao dịch, do đó cần có chiến lược truyền thông rõ ràng, hiệu quả, giúp nhà đầu tư - đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân - hiểu rõ, tiếp cận và thích nghi nhanh chóng, giúp giao dịch thông suốt. Về việc này, ngày 11/3/2025, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã thông báo về lộ trình triển khai hệ thống công nghệ thông tin mới, yêu cầu các Sở giao dịch chứng khoán (HOSE, HNX), VSDC phải công bố về chức năng, tính năng mới của hệ thống mới được đưa vào vận hành để thị trường nắm được đầy đủ thông tin về hệ thống. Ngay sau đó, ngày 13/3/2025, HOSE đã thông báo về những thay đổi trong giao dịch khi áp dụng hệ thống công nghệ thông tin mới, bao gồm lệnh ATO/ATC trong đợt khớp lệnh định kỳ, quy định về sửa và hủy lệnh giao dịch khớp lệnh, giao dịch thỏa thuận, giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư nước ngoài, giao dịch lô lẻ cũng như giao dịch đối với chứng khoán thuộc diện bị hạn chế… Mặc dù vậy, các thay đổi liên quan đến hoạt động giao dịch của nhà đầu tư khi KRX vận hành cần được đẩy mạnh tuyên truyền, hướng dẫn theo các cách thức để nhà đầu tư dễ tiếp cận hơn, như duy trì thông tin giới thiệu về tính năng mới của KRX và hướng dẫn trình tự, cách thức thực hiện giao dịch của nhà đầu tư theo KRX tại các website của Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, các Sở giao dịch chứng khoán, VSDC, công ty chứng khoán và phương tiện truyền thông khác.

Đến nay, các Sở giao dịch chứng khoán, VSDC và các thành viên thị trường đã và đang thực hiện kiểm thử tính sẵn sàng của hệ thống KRX theo kế hoạch, nhưng để đảm bảo sự thông suốt, an toàn khi vận hành, các thành viên thị trường cần chú trọng đến việc đào tạo đội ngũ kỹ thuật để đáp ứng khả năng vận hành hệ thống mới một cách thành thạo, chuyên nghiệp.

Cuối cùng, quá trình triển khai KRX cần được thực hiện theo lộ trình từng bước, ưu tiên các phân hệ cốt lõi trước, sau đó mở rộng dần ra các sản phẩm và tính năng mới, có cơ chế giám sát chặt chẽ và đánh giá thường xuyên để kịp thời điều chỉnh nếu phát sinh vướng mắc. Khi những giải pháp này được triển khai đồng bộ, hệ thống KRX không chỉ là một bước tiến về công nghệ, mà còn là động lực mang tính nền tảng, tạo điều kiện để thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển bền vững và sớm tiệm cận các chuẩn mực quốc tế.

KRX không chỉ là lời giải cho bài toán kỹ thuật, mà còn là biểu tượng cho quyết tâm hiện đại hóa thị trường chứng khoán. Đây là minh chứng cho việc cơ quan quản lý, Sở giao dịch chứng khoán, VSDC và toàn bộ hệ sinh thái tài chính đã nghiêm túc lắng nghe thị trường, hành động vì tương lai và chủ động đón đầu những chuẩn mực quốc tế. Với sự đồng lòng trong triển khai và khai thác hiệu quả hệ thống mới, cộng với các cải cách tiếp theo về thể chế, kỳ vọng nâng hạng và phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ không còn xa.

(*) Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước

(**) Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính