Hướng tới việc nâng hạng thị trường chứng khoán từ cận biên lên mới nổi, dự thảo sửa đổi Nghị định 155 đã đề xuất hàng loạt điều chỉnh quan trọng rong quản trị doanh nghiệp đại chúng. Những thay đổi này tập trung vào việc nâng cao trách nhiệm của HĐQT, kiểm soát xung đột lợi ích và tăng cường giám sát nội bộ, nhằm tạo ra một môi trường minh bạch và bền vững hơn cho doanh nghiệp.

So với những chủ đề nóng như nới “room” ngoại, trái phiếu doanh nghiệp hay đơn giản thủ tục hành chính, thời gian vừa qua, các quy định mới về quản trị chưa được đề cập nhiều. Tuy nhiên, chính những thay đổi âm thầm này lại có tác động sâu rộng, nhưng lại chạm đến yếu tố cốt lõi quyết định sức hấp dẫn của thị trường chứng khoán: Tính minh bạch và chất lượng quản trị doanh nghiệp.

Hàng loạt thay đổi mới và kỳ vọng “bịt” những lỗ hỗng cũ

Tại tờ trình Chính phủ về việc ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 155/2020/NĐ-CP, Bộ Tài chính đưa ra thêm một số hạn chế đối với thành viên HĐQT và người quản lý của công ty, ngăn ngừa xung đột lợi ích.

Cụ thể, dự thảo bổ sung khoản 3 Điều 275, quy định Thành viên HĐQT của một công ty đại chúng chỉ được đồng thời là thành viên HĐQT hoặc HĐTV tại tối đa 5 công ty khác. Như vậy, phạm vi giới hạn kiêm nhiệm của Thành viên HĐQT đã được siết chặt khi cơ quan quản lý sẽ không chỉ xét tới vai trò của tại các công ty đại chúng như trước đây mà còn cả các công ty TNHH, qua đó “bịt” lại lỗ hổng trong cơ chế giám sát và kiểm soát xung đột lợi ích.

Thuyết minh về nội dung này, cơ quan soạn thảo cho hay, theo quy định cũ, một Thành viên HĐQT có thể giữ vai trò quản lý tại tối đa 5 công ty cổ phần, nhưng không có giới hạn nào với công ty TNHH. Điều này đã tạo ra một thực tế là nhiều cá nhân lợi dụng lỗ hổng pháp lý để mở rộng phạm vi kiêm nhiệm, đồng thời giữ vai trò Thành viên HĐTV tại hàng loạt công ty TNHH khác mà không bị giới hạn. Khi đó, các cổ đông tại công ty đại chúng không thể kiểm soát được mức độ ảnh hưởng của một Thành viên HĐQT tại nhiều doanh nghiệp khác nhau, dẫn đến nguy cơ xung đột lợi ích và ảnh hưởng đến khả năng thực thi nhiệm vụ của người quản lý.

Mặt khác, việc mở rộng phạm vi giới hạn kiêm nhiệm sang cả công ty TNHH đảm bảo rằng các Thành viên HĐQT thực sự có thời gian và nguồn lực để tập trung vào nhiệm vụ quản trị tại các công ty mà họ tham gia.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng bổ sung khoản 6 sau khoản 5 Điều 291, quy định Giám đốc, Tổng Giám đốc không được là người có quan hệ gia đình với người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên của công ty và công ty mẹ, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp tại công ty và công ty mẹ. Quy định này xuất phát từ thực tế là Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) không có căn cứ để xem xét xử phạt do Nghị định 155 không quy định. Đây được xem là động thái thể hiện quyết tâm siết chặt quản trị doanh nghiệp, ngăn chặn tình trạng “gia đình trị” – một vấn đề nhức nhối trong quản trị doanh nghiệp đại chúng tại Việt Nam thời gian vừa qua.

Song song với đó, dự thảo Nghị định 155 sửa đổi cũng siết chặt các giao dịch tài chính nội bộ bằng cách cấm công ty đại chúng cung cấp khoản vay, cho mượn tài sản hoặc bảo lãnh cho cổ đông cá nhân, nhằm tránh tình trạng một số công ty lợi dụng các giao dịch này để lách luật, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông nhỏ lẻ.

Đáng chú ý, cơ quan soạn thảo cũng tập trung cụ thể hoá các quy định về số lượng, vai trò và trách nhiệm của các Thành viên HĐQT. Theo đó, số lượng Thành viên HĐQT không điều hành, thống nhất được điều chỉnh với quy định tại khoản 4 Điều 276 về số lượng Thành viên HĐQT độc lập, với số lượng chi tiết, giải quyết vướng mắc của doanh nghiệp khi xác định “tối thiểu 1/3 tổng số thành viên HĐQT” theo quy định trước đây.

Đồng thời, dự thảo bổ sung quy định tại khoản 3 Điều 277, yêu cầu từng thành viên HĐQT độc lập của công ty niêm yết phải lập báo cáo đánh giá về hoạt động của HĐQT. Điều này nhằm nâng cao trách nhiệm giải trình, đảm bảo rằng vai trò giám sát và phản biện của mỗi Thành viên HĐQT độc lập không chỉ mang tính hình thức mà thực sự có hiệu quả.

Ngoài ra, dự thảo cũng sửa đổi, bổ sung khoản 10 Điều 278, quy định rõ trách nhiệm của HĐQT trong việc thực hiện chi trả cổ tức cho cổ đông theo quy định của pháp luật sau khi đã được Đại hội đồng cổ đông thông qua. Đây sẽ là căn cứ để UBCKNN xem xét và xử lý các hành vi chậm trễ hoặc không thực hiện nghĩa vụ chi trả cổ tức – một tình trạng gây bức xúc trong thời gian qua.

Cuối cùng, nhằm nâng cao năng lực quản trị, dự thảo bổ sung khoản 8 Điều 278, đưa “người phụ trách quản trị công ty” vào nhóm đối tượng bắt buộc phải được đào tạo và tập huấn về quản trị doanh nghiệp. Đây là bước tiến quan trọng để nâng cao chất lượng quản trị công ty tại các doanh nghiệp đại chúng, đảm bảo tính chuyên nghiệp và minh bạch trong vận hành.

Không ít thách thức khi triển khai

Việc triển khai những quy định mới trong thực tế lại không hề đơn giản, nhất là khi đặt trong bối cảnh chất lượng quản trị của doanh nghiệp Việt Nam đang ở mức thấp.

Liên quan đến quy định giới hạn kiêm nhiệm, Luật sư Nguyễn Văn Phúc từ Công ty Luật TNHH HM&P nêu ra thách thức mà quy định này gây ra đối với việc thu hút nhân sự cấp cao. Theo ông Phúc, nhiều chuyên gia có kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp hoàn toàn có thể đóng góp cho nhiều công ty cùng lúc. Nếu áp dụng một cách cứng nhắc, quy định này có thể làm giảm nguồn cung nhân sự chất lượng cao, ảnh hưởng đến khả năng vận hành của các doanh nghiệp.

Việc siết chặt kiểm soát các giao dịch tài chính nội bộ cũng gây ra nhiều tranh luận. Một số doanh nghiệp, điển hình như Vingroup, đề xuất bỏ quy định cấm cho mượn tiền hoặc tài sản, vì cho rằng điều này làm giảm sự linh hoạt trong việc sử dụng nguồn lực của doanh nghiệp. Theo quan điểm của Vingroup, các giao dịch giữa các bên có liên quan đã được Luật Doanh nghiệp quy định chặt chẽ, và trên thực tế, nhiều doanh nghiệp mới thành lập hoặc đang trong giai đoạn khó khăn vẫn cần sự hỗ trợ từ các công ty trong cùng hệ sinh thái để thế chấp vay vốn, duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh.

Một thách thức khác là làm sao đảm bảo tính thực chất trong các báo cáo đánh giá hoạt động của HĐQT. Nếu chỉ mang tính hình thức, những báo cáo này sẽ không mang lại hiệu quả thực sự trong việc nâng cao chất lượng quản trị. Điều này đòi hỏi các thành viên HĐQT, đặc biệt là thành viên độc lập, không chỉ có năng lực chuyên môn mà còn phải đủ bản lĩnh và trách nhiệm để thực hiện đánh giá một cách khách quan.

Ngoài ra, yêu cầu HĐQT chịu trách nhiệm về việc chi trả cổ tức cũng có thể gây tranh cãi. Trong một số giai đoạn khó khăn, việc giữ lại lợi nhuận để tái đầu tư có thể là chiến lược hợp lý hơn so với việc chia cổ tức. Nếu quy định này bị áp dụng một cách máy móc, doanh nghiệp có thể mất đi sự linh hoạt trong việc sử dụng nguồn vốn, ảnh hưởng đến khả năng phát triển dài hạn.