Sàn giao dịch hàng hoá: Đa số thất bại

Từ đầu những năm 2000, nhiều sàn giao dịch hàng hoá nông sản được phát triển ở Việt Nam nhưng sau đó đều thất bại.

Cụ thể, từ năm 2002, Việt Nam đã nâng cấp hoạt động giao dịch hàng hoá ở một quy mô lớn hơn, tập trung hơn theo hình thức giao dịch hàng hoá trên sàn. Trung tâm giao dịch thuỷ sản Cần Giờ ra đời từ đó, tuy nhiên chấm dứt hoạt động sau vài tháng do nông dân thích bán trực tiếp cho thương lái hơn.

Sàn giao dịch hạt điều ra đời vào tháng 3/2002 do Hiệp hội điều Việt Nam mở tại Trung tâm giao dịch chứng khoán TP. HCM và dừng hoạt động sau 1 năm.

Vào giai đoạn 2008-2012, cùng với sự phát triển của thị trường chứng khoán, nhiều sàn giao dịch hàng hoá hiện đại đã xuất hiệu theo mô hình các sở giao dịch hàng hoá trên thế giới như Sàn giao dịch Sacom (do Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương tín – Sacombank ra mắt) và Sở giao dịch hàng hoá Info (Info Comex), Trung tâm giao dịch cà phê Buôn Mê Thuộc.

Tuy nhiên, do hoạt động không hiệu quả, các sàn này đều dừng hoạt động sau đó không lâu.

Sở Giao dịch hàng hoá Việt Nam (MXV) được thành lập vào năm 2010. Tuy nhiên, theo nhận định của TS Đinh Thế Hiển, phải đến 5 năm gần đây sở mới có bước phát triển mạnh mẽ. Và đến nay, MXV đã kết nối liên thông với hầu hết các sở giao dịch lớn trên thế giới.

Năm 2023, MXV ghi nhận sự tăng trưởng tốt với 42 mặt hàng đang niêm yết giao dịch, giá trị giao dịch bình quân đạt 4.000 tỷ đồng/ngày, trong đó phiên cao điểm đạt 9.500 tỷ đồng. Tính đến tháng 8/2023, toàn thị trường có hơn 30.000 tài khoản giao dịch, với hơn 5.000 tài khoản mở mới trong năm 2023.

Tuy nhiên, TS Đinh Thế Hiển cho rằng, MXV vẫn còn nhiều vấn đề cần thực hiện để mang lại lợi ích cho nông nghiệp, nông dân và doanh nghiệp Việt Nam. Theo đó, vị chuyên gia này cho rằng, MXV chưa thực sự là sở giao dịch hàng hoá hoàn chỉnh như các nước trong khu vực, do đó chưa phát huy được thế mạnh của sở. MXV cũng chưa quy định mã ngành, nghề kinh tế riêng, gây khó khăn cho nhà đầu tư nước ngoài, không thuận lợi như sở giao dịch chứng khoán.

Sàn giao dịch vắng nông sản Việt

Bên cạnh đó, Theo TS Định Thế Hiển, các sản phẩm niêm yết và giao dịch trên sàn là của các sở giao dịch hàng hoá nước ngoài. MXV chưa có sản phẩm nội địa nào được niêm yết và giao dịch, trong khi đó Việt Nam có thể mạnh về nhiều sản phẩm như cà phê Robusta, tiêu, gạo, thuỷ sản,…

“Cần có sản phẩm giao dịch nông sản Việt Nam để tạo các lợi ích thật sự về giao dịch hàng hóa nông sản cho nông dân, nhà sản xuất, nhà thương mại Việt Nam”, TS Đinh Thế Hiển cho biết.

Ngoài ra, vị chuyên gia này cho hay, để MXV trở thành sở giao dịch hàng hoá đúng nghĩa thì phải có giao dịch hàng hoá giao ngay. Theo thống kê thì phải có ít nhất 5% giá trị giao dịch là giao ngay.

Nói cách khác, MXV cần phải có trung tâm giao nhận hàng hoá, hay còn gọi là tổng kho, kho ngoại quan và hệ thống giao nhận tập trung để đáp ứng giao nhận nông sản thì mới đảm bảo sản phẩm nông sản Việt Nam có thể giao dịch trên sàn.

Ông Lương Văn Tự, Chủ tịch Hiệp hội Cà phê ca cao Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Thương mại, Trưởng đoàn đàm phán WTO cho biết, đối với mặt hàng cà phê hiện nay, khối lượng giao hàng thật chỉ chiếm 0,5%. Còn lại 99,5% là buôn bán giấy tờ, cụ thể là hợp đồng mua đi bán lại, hợp đồng chuyển nhượng.

Theo ông, để có được những giao dịch giao ngay hàng hoá thật thì cần sự vào cuộc của ngân hàng vì các doanh nghiệp sẽ không đủ vốn cho hoạt động này. Đơn cử như ICE (sở giao dịch hàng hoá liên lục địa) đặt tại London có khoảng 300 kho trên khắp thế giới để khách hàng có nhu cầu lấy hàng thật thì có thể giao ngay.

Theo đó, số vốn để xây dựng quy mô kho như vậy là lớn trong khi Nhà nước chỉ có thể hỗ trợ về mặt chính sách, do đó cần có sự vào cuộc của ngân hàng.