Biện pháp này, được công bố ngày 23/12 trên công báo chính thức, nhằm mục đích hỗ trợ các nhà sản xuất Mexico trước cáo buộc rằng doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam bán dây thép với giá thấp hơn chi phí sản xuất - một hành vi gọi là “bán phá giá”.

Động thái này tiếp nối hàng loạt biện pháp phòng vệ trước đó của Mexico, như áp thuế đối với thép Trung Quốc và hạn chế quần áo giá rẻ nhập khẩu. Chính phủ Mexico gần đây cũng tiến hành một chiến dịch kiểm tra một trung tâm thương mại lớn chuyên bán hàng châu Á giá thấp tại Thủ đô Mexico, thể hiện quyết tâm hỗ trợ các nhà sản xuất trong nước.

Cáo buộc bán phá giá

Bộ Kinh tế Mexico cho biết họ đã mở cuộc điều tra vào cuối năm 2023, sau khi các doanh nghiệp nội địa Electrodos Infra SA de CV và Plasticos y Alambres SA de CV khiếu nại rằng sản phẩm dây thép Việt Nam được nhập khẩu với mức giá không công bằng, đe dọa tính bền vững dài hạn của ngành sản xuất dây thép trong nước. Thông báo chính thức nêu tên Tập đoàn Kim Tín là một trong những bên tham gia định giá bất hợp lý, song quyết định cuối cùng của Bộ Kinh tế áp dụng mức thuế 36,23% chung cho mọi nhà xuất khẩu Việt Nam, thay vì chỉ tập trung vào một công ty duy nhất.

Theo lập luận của chính phủ Mexico, thị phần của các nhà sản xuất trong nước đã suy giảm trong các năm gần đây, trong khi hàng nhập khẩu Việt Nam tăng hơn 10 điểm phần trăm, đạt 18,6% thị phần vào năm 2023. Mức thuế mới sẽ có hiệu lực ít nhất 5 năm và có thể gia hạn nếu các lần rà soát sau đó cho thấy cần tiếp tục bảo vệ lợi ích địa phương. Khi thông báo về biện pháp này, Tổng thống Claudia Sheinbaum tái khẳng định cam kết của chính phủ trong việc thúc đẩy sản xuất nội địa, giúp doanh nghiệp bản địa duy trì sức cạnh tranh và đảm bảo nguồn việc làm ổn định cho người lao động.

Lập trường cứng rắn của Mexico đối với thép nhập khẩu từ châu Á, nhất là từ Việt Nam, không phải là động thái riêng lẻ. Trước đây, quốc gia này từng tăng thuế lên mức 80% đối với một số sản phẩm thép nhằm bảo vệ các nhà máy trong nước trước điều họ cho là chào bán thép giá không hợp lý. Ternium, một tên tuổi lớn trong ngành thép Mexico, từng phàn nàn về việc thép nước ngoài bán rẻ, gây khó cho các nhà sản xuất nội địa. Chính phủ vì vậy đã tổ chức một cuộc điều tra quy mô lớn để xác định xem hàng nhập khẩu châu Á có thực sự cản trở hoạt động của các nhà máy thép Mexico hay không và liệu chênh lệch giá có đủ lớn để cấu thành hành vi “bán phá giá” hay không.

Trong phạm vi hành động rộng hơn nhằm kiểm soát nhập khẩu thép, một số loại thép tấm cán nguội từ Việt Nam giờ đây cũng phải chịu thuế bổ sung. Tuy nhiên, doanh nghiệp xuất khẩu có thể xin miễn nếu chứng minh nguồn nguyên liệu thép không đến từ Trung Quốc. Trong thông báo chính thức, Bộ Kinh tế Mexico nhấn mạnh mong muốn phân biệt rạch ròi giữa các chuỗi cung ứng. Chẳng hạn, Tập đoàn Hòa Phát – nhà sản xuất thép lớn nhất Việt Nam – phải chịu thuế khoảng 12%, còn Posco Việt Nam chịu mức 26%. Cả hai đều đủ điều kiện được miễn thuế nếu chứng minh nguyên liệu gốc không liên quan đến thép Trung Quốc.

Dù chính sách mới đặt mục tiêu bảo vệ nhà sản xuất trong nước, Hoa Kỳ cũng bày tỏ quan ngại về nguồn gốc thực sự của các sản phẩm thép và nhôm khi nhập vào Mexico, nêu bật tính chất toàn cầu của vấn đề minh bạch chuỗi cung ứng nguyên liệu thô. Giới quan sát suy đoán liệu các thay đổi này có thể tác động thế nào lên giá thép toàn cầu, trong bối cảnh nhiều nhà sản xuất cáo buộc Trung Quốc cung cấp dư thừa thép cho thị trường, bán với giá “dưới chi phí”.

Giải bài toán chuỗi cung ứng trước áp lực quốc tế

Hiện Trung Quốc vẫn là nước xuất khẩu thép lớn nhất vào khu vực Mỹ Latinh, chiếm khoảng một phần ba tổng sản phẩm thép nhập khẩu. Tháng 8 năm ngoái, Mexico đã nâng thuế lên 25% đối với một số sản phẩm thép nhập từ các quốc gia không có hiệp định thương mại tự do, ví dụ Trung Quốc, thuộc chiến dịch đối phó với tình trạng dư cung toàn cầu và giá thép giảm dẫn đến sản lượng sụt giảm ở nhiều nhà máy.

Dữ liệu từ nhiều tổ chức cho thấy sản lượng thép ở nhiều khu vực Mỹ Latinh giảm do giá giảm và nhu cầu thế giới yếu. Theo dự báo của Hiệp hội Thép Mỹ Latinh (Alacero), tiêu thụ thép ở khu vực này có thể nhích lên chút ít, nhưng sản lượng nội địa có nguy cơ không theo kịp, tạo khoảng trống cho hàng nhập khẩu châu Á.

Trong khi đó, ngành thép Việt Nam cũng trải qua năm không mấy khả quan, giá giảm sâu khi kinh tế các thị trường chính như Trung Quốc chững lại. Thị trường thép Việt Nam đã 19 lần giảm giá kể từ đầu năm 2023, đưa giá thép hiện ở mức khoảng 548,56 USD/tấn (tương đương 13,5 triệu đồng/tấn). Chuyên gia nhận định, nguyên nhân chủ yếu nằm ở sự sụt giảm trong lĩnh vực bất động sản, chậm trễ giải ngân đầu tư công và cạnh tranh từ hàng nhập khẩu giá rẻ. Một số chuyên gia vẫn hy vọng ngành công nghiệp sẽ hồi phục vào năm 2024 hoặc muộn hơn, nhờ các chính sách hỗ trợ của Chính phủ nhằm thúc đẩy thị trường bất động sản và đẩy nhanh các dự án hạ tầng then chốt.

Số liệu của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho thấy trong tháng 9/2023, sản lượng thép đạt xấp xỉ 2,34 triệu tấn – tăng 2,41% so với tháng trước nhưng giảm 4,2% so với cùng kỳ năm ngoái. Mức sử dụng nội địa khoảng 2,2 triệu tấn, tăng 4,69% so với tháng trước và 9,4% so với cùng kỳ. VSA đánh giá đây là tín hiệu tích cực, phản ánh các bước đi của Chính phủ trong việc tháo gỡ khó khăn và hỗ trợ nền kinh tế. Tuy nhiên, hiệp hội cũng dự đoán thị trường thép khó phục hồi mạnh cho đến quý I/2024, phụ thuộc vào cải cách Luật Đất đai và tiến độ giải ngân đầu tư.

Dưới góc độ tổng quan, việc Mexico áp thuế 36,23% đối với dây thép Việt Nam nằm trong xu hướng chung toàn cầu, nơi nhiều nước nhập khẩu sử dụng thuế để bảo vệ nhà sản xuất nội địa khỏi nguy cơ bán phá giá. Đối với các nhà xuất khẩu thép Việt Nam, thách thức lớn là chứng minh tính hợp pháp của chuỗi cung ứng và mở rộng thị trường để tránh nguy cơ bị trừng phạt thêm. Về phía Mexico, đây là nỗ lực cân bằng quyền lợi của nhà sản xuất địa phương với việc đảm bảo nguồn thép giá cạnh tranh cho các ngành công nghiệp phụ thuộc nguyên liệu này. Cả hai quốc gia đang phải giải quyết bài toán phức tạp của thương mại thép toàn cầu, vốn ngày càng chịu nhiều tác động từ cục diện địa chính trị, thay đổi chính sách thương mại và mục tiêu giữ vững công ăn việc làm lẫn năng lực công nghiệp.

Thùy Linh