Tài chính xanh - then chốt của hệ thống tài chính toàn cầu

Theo thông tin tại Diễn đàn Tài chính xanh năm 2024 với chủ đề: "Khởi tạo mạnh mẽ, gia tăng dòng vốn xanh thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững” mới đây, tài chính xanh được xem là một phương thức quan trọng mà các nước trên thế giới và Việt Nam đều chú trọng để hướng đến tăng trưởng xanh và bền vững.

Tại Việt Nam, tăng trưởng xanh là một trong hai yếu tố cốt lõi của quá trình cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh và phát triển nhanh, bền vững. Thủ tướng Chính phủ Việt Nam cam kết tại Hội nghị các bên tham gia Công ước Khung của Liên Hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP26) về phát thải ròng bằng 0 đến năm 2050 và mục tiêu này tiếp tục được nhấn mạnh tại COP28.

Chia sẻ tại diễn đàn, TS. Cấn Văn Lực cho rằng, tài chính xanh đang là xu hướng tất yếu, trở thành một yếu tố then chốt của hệ thống tài chính toàn cầu.

Biến đổi khí hậu đang là một vấn đề được quan tâm hàng đầu trên thế giới. Nhiều chương trình hành động để hạn chế ảnh hưởng của biến đổi khí hậu như: chuyển đổi các ngành công nghiệp đen/xám sang công nghiệp xanh, tăng cường các quy định về môi trường, xã hội, quản trị (ESG) đối với các dự án, hay cam kết tại Hội nghị COP26, COP27 và COP28.

Tại Việt Nam, tính đến ngày 31/3/2024, dư nợ tín dụng xanh đạt gần 637 nghìn tỷ đồng tại 47 tổ chức tín dụng, chiếm tỷ trọng khoảng 4,5% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Dư nợ được đánh giá rủi ro môi trường và xã hội đạt khoảng 2,9 triệu tỷ đồng, chiếm hơn 21% tổng dư nợ hệ thống TCTD và tăng hơn 20% so với cùng kỳ 2023.

Theo báo cáo quốc gia về khí hậu và phát triển cho Việt Nam của World Bank, Việt Nam cần nguồn lực rất lớn, khoảng 368 tỷ USD cho cả giai đoạn 2022 - 2040, tương đương 20 tỷ USD mỗi năm để thực hiện mục tiêu chuyển đổi xanh.

IFC ước tính, các cơ hội đầu tư về khí hậu của Việt Nam có thể lên tới 757 tỷ USD vào năm 2030, tập trung vào lĩnh vực: năng lượng, giao thông, xây dựng xanh. Để đạt mục tiêu trung hòa carbon/net-zero cần nhu cầu vốn lớn thị trường tài chính là kênh huy động vốn quan trọng.

Mặt khác, theo Bloomberg, trong năm 2023, tổng dư nợ thị trường toàn cầu ước đạt 4,16 nghìn tỷ USD (theo Morningstar). Tổng giá trị trái phiếu bền vững (xanh, xã hội, bền vững và liên kết bền vững) phát hành năm 2023 đạt 939 tỷ USD, tăng 3% so với năm 2022.

Tại Việt Nam, giai đoạn 2016-2020 có tổng cộng 4 đợt phát hành trái phiếu xanh, giá trị 284 triệu USD. Giai đoạn 2019-2023, Việt Nam đã phát hành khoảng 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh (trong đó, EVNFinance phát hành 1.725 tỷ đồng năm 2022; BIDV phát hành 2.500 tỷ đồng năm 2023).

Giải pháp thúc đẩy thị trường vốn xanh

Bên cạnh những kết quả ghi nhận trên, TS. Cấn Văn Lực cũng chỉ rõ, tài chính xanh tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức.

Thứ nhất, chưa có khung pháp lý, chính sách tổng thể, nhất quán liên quan đến tài chính xanh (quy định về phân loại xanh và xác nhận dự án được cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh...);

Thứ hai, việc thẩm định, đánh giá và quản lý rủi ro môi trường, xã hội còn gặp nhiều khó khăn do đội ngũ chuyên gia, nhân sự trong lĩnh vực này tại Việt Nam còn khá hạn chế;

Thứ ba, thiếu cơ chế phối hợp và ưu đãi cho các hoạt động tài chính xanh (ưu đãi thuế, phí; về hạn mức tín dụng; về lãi suất...);

Thứ tư, các dự án xanh thường có kỳ hạn dài (có thể lên đến 20 năm), chi phí đầu tư lớn..., trong khi các nguồn vốn cho vay của các TCTD thường là vốn huy động ngắn, trung hạn;

Thứ năm, nhận thức của thị trường đối với ESG, tài chính xanh và bền vững chưa cao và chưa đồng đều.

Thứ sáu, rất nhiều công ty niêm yết chưa có sự chủ động trong việc đưa ESG vào định hướng kinh doanh và quản trị doanh nghiệp; việc phát hành cổ phiếu xanh hầu như chưa có và báo cáo phát triển bền vững còn hạn chế.

Theo ông Vũ Chí Dũng, Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, để thúc đẩy thị trường vốn xanh tại Việt Nam phát triển, 5 việc cần làm là hoàn thiện khung pháp lý liên quan, trong đó rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành; kế đến là tăng cường công tác truyền thông, giáo dục và đào tạo về phát triển bền vững, tài chính xanh cho cơ quan quản lý, thành viên thị trường, doanh nghiệp, nhà đầu tư, và cộng đồng.

Khuyến nghị với doanh nghiệp, ông Dũng cho rằng, phát triển bền vững là xu hướng tất yếu, doanh nghiệp vì thế phải thay đổi theo hướng tích hợp các yếu tố phát triển bền vững (ESG) vào quản trị và vận hành doanh nghiệp bởi sẽ giúp gia tăng khả năng cạnh tranh, đồng thời khả năng tiếp cận vốn đầu tư xanh cũng tăng.

Chia sẻ tại Diễn đàn, bà Trần Anh Đào, Phó tổng giám đốc phụ trách Ban điều hành, Sở Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh cho rằng, doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức về ESG và phát triển bền vững (thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn); nâng cao năng lực về quản trị doanh nghiệp, quản trị ESG, năng lực tuân thủ các chuẩn mực tài chính kế toán; chú trọng đến yếu tố E&S (môi trường và xã hội) ngay từ khi chuẩn bị dự án và tuân thủ chặt chẽ các quy định về môi trường (kiểm kê khí nhà kính và giảm nhẹ phát thải).

Về phía doanh nghiệp, ông Nguyễn Bá Sơn - Phó giám đốc Ban Kinh doanh vốn và tiền tệ, Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) chia sẻ, BIDV tổ chức đầu tiên của Việt Nam phát hành trái phiếu xanh. Qua thực tế triển khai cho thấy một số khó khăn thách thức hiện nay là quy định về phân loại xanh (Taxonomy) của Việt Nam chưa được ban hành.

"Nhận thức của thị trường đối với trái phiếu xanh chưa đồng đều. Sự tự nguyện thực hiện chuyển đổi xanh của doanh nghiệp hạn chế; chính sách hỗ trợ chưa đủ lớn để thúc đẩy các doanh nghiệp tham gia chuyển đổi xanh", ông Sơn cho biết.

Ông Sơn cũng đưa ra gợi ý cho doanh nghiệp nên lựa chọn sản phẩm trái phiếu ESG (xanh, bền vững, liên kết bền vững...) phù hợp mục đích cụ thể của doanh nghiệp ở từng giai đoạn/lộ trình phát triển. Xây dựng tổng thể chiến lược chuyển đổi xanh của doanh nghiệp, trong có xác lập kế hoạch phát hành trái phiếu ESG. Đồng thời, tìm kiếm các kênh hỗ trợ, tư vấn từ các tổ chức trong nước, quốc tế có kinh nghiệm.