Tôi là một người Hải Phòng. Hơn 20 năm trước, từ Tiên Lãng, tôi cùng nhiều bạn bè đỗ đại học lóc cóc bắt xe khách lên Hà Nội, quãng đường chỉ gần 100km nhưng đi mất nửa ngày trời.

Cảm giác đầu tiên khi chạm cửa ngõ Thủ đô là sự choáng ngợp, thậm chí mất phương hướng. Hà Nội rộng quá, nhiều nhà cao tầng quá, xe cộ như mắc cửi. Hải Phòng khi đó, vẫn quá nhỏ bé và dường như bị Hà Nội cũng như nhiều thành phố lớn khác bỏ lại phía sau.

GIAI ĐOẠN ĐÁNG NHỚ VÀ ĐÁNG QUÊN

Bố tôi, một công nhân của nhà máy đóng tàu Tam Bạc, Hải Phòng, thường tự hào về thành phố của mình. Nhưng ông cũng hay băn khoăn, trăn trở: Vì sao một thành phố nổi tiếng về công nghiệp đóng tàu, về cảng biển, về truyền thống buôn bán giỏi giang, mà lại thua kém Hà Nội nhiều như vậy.

Trong câu chuyện của những người cao tuổi ở Hải Phòng, họ hay nhắc đến giai đoạn đầu của thập niên 80 (thế kỷ 20), đó là thời điểm mà kinh tế thành phố Cảng dường như đã chạm đáy vì sự trì trệ, suy thoái. Không một người Hải Phòng nào có thể tưởng tượng được một thành phố lớn trực thuộc trung ương như Hải Phòng mà có thời điểm rất nhiều người dân không đủ gạo để ăn, thậm chí có những vùng thôn quê nhiều người dân rủ nhau đi “ăn mày tập thể”.

Trong hồi ký của Bí thư Thành ủy Hải Phòng Đoàn Duy Thành từng nhắc rất kỹ về giai đoạn đáng nhớ và cũng rất đáng quên này. Ông cựu Bí thư kể rằng trong một lần xuống nông thôn, khảo sát đời sống nhân dân, một bí thư xã nhiệt tình mời ông Thành về nhà và “ngây thơ” báo cáo: “Tôi rất tự hào báo cáo với đồng chí Bí thư: trên 30 năm tham gia cách mạng, đến nay tôi cũng chỉ có một gian nhà tranh, vách đất và cái giường ba xà…”. Không kiềm chế được, ông Thành nổi cáu: “Tôi tưởng đồng chí khoe với tôi là cả xã đều có nhà xây, có tiện nghi… và đồng chí cũng vậy thì mới đáng tự hào. Chứ hòa bình bao nhiêu năm rồi mà vẫn còn nghèo như thế này là chúng ta dốt, liệu còn ai theo chúng ta?…”.

Chứng kiến thực tế này, ông Thành cũng như các cộng sự của mình đã quyết tâm “xé rào” bằng cách “khoán chui” ruộng đất cho nông dân. Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị được ban hành sau đó chính là xuất phát từ thực tiễn thành công làm “khoán chui” của thành phố Cảng Hải Phòng. Tuy nhiên, sau giai đoạn “khoán chui, xé rào” đầy đột phá, táo bạo, thì kinh tế thành phố đã âm thầm bước vào một thời kỳ trì trệ, tụt lùi so với nhiều tỉnh, thành khác.

Người dân Hải Phòng đã từng tự hào vì thành phố của mình lớn thứ ba cả nước, là thành phố đầu tiên có hệ thống chiếu sáng điện công cộng, có nhà ga cổ nhất Đông Dương, có nhà hát lớn lộng lẫy, có đô thị sầm uất đẹp không khác các khu phố ở châu Âu… Thế nhưng những cái nhất đó chỉ là quá khứ. Hải Phòng đã không bắt nhịp với một giai đoạn sau đổi mới cực kỳ sôi động của đất nước.

Thập kỷ 90 (thế kỷ 20), khi kinh tế cả nước được thực sự “cởi trói”, khắp nơi từ Đà Nẵng, Bình Dương, Đồng Nai, Vũng Tàu, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Quảng Ninh... rùng rùng mở mang đô thị, phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị, đường sá, sân bay, bến cảng để thu hút đầu tư rất mạnh, thì thành phố Cảng vẫn “đủng đỉnh” tiến bưóc.

NHỮNG NĂM THÁNG "NGỦ QUÊN"

Những dự án “treo” mọc lên khắp nơi, khắp các địa phương, những công trình mới, mang dấu ấn không xuất hiện trong giai đoạn “ngủ quên” này. Có lẽ, dự án lớn nhất, là nhà triển lãm Cánh Diều ở Đồ Sơn. Đây là công trình tiêu tốn nhiều tiền, nhưng không thực tế và không có nhiều giá trị sử dụng. Người dân thành phố Cảng khi chứng kiến kinh tế địa phương mình lao dốc đã chua chát làm thơ để tự giễu với nhau:

Ai qua thành phố Hạ Long, Dừng chân thị xã Hải Phòng quê em

Những năm 2000, cũng là khoảng thời gian người dân thành phố đối mặt với tình trạng thiếu việc làm trầm trọng, tỷ lệ thất nghiệp của người dân rất cao, an ninh trật tự thành phố căng thẳng hơn bao giờ hết.

Các chiến sĩ công an luôn phải chống chọi với những băng nhóm xã hội đen khắp nơi trong thành phố. Cái tên thành phố “hoa cải đỏ” cũng bắt đầu từ đó. Nạn cướp giật xảy ra khắp nơi, tệ nạn nghiện ngập đến nỗi buổi tối nhiều gia đình không dám cho con em mình ra đường.

Những năm 2000, khi nói về Hải Phòng người ta vẫn nhắc tới đường tàu Trần Nguyên Hãn, tại đây có rất nhiều người nghiện ngang nhiên tiêm chích và mua bán ma túy. Tình hình an ninh trật tự của thành phố không thực sự tốt đã khiến những doanh nghiệp nước ngoài e ngại khi muốn về thành phố Cảng để đầu tư.

Các doanh nghiệp FDI lớn như Canon, Honda, Toyota… có nhiều lý do để lựa chọn Hải Phòng, nhưng sau đó đã quyết định quay lưng đi nơi khác “làm tổ”. Khu công nghiệp Nomura Hải Phòng được thành lập từ khá sớm nhưng mất rất nhiều năm cũng không thể lấp đầy.

Tất nhiên, không thể phủ nhận những thành quả lớn của Hải Phòng những năm sau khoán, sau đổi mới. Song, những kết quả đó chưa thực sự xứng tầm với vị thế, với danh tiếng, thực lực và tầm vóc của Hải Phòng.

Ngày 24/1/2019, Bộ Chính trị khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 45-NQ/TW về xây dựng và phát triển TP.Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết đã mở ra một cơ hội mới, là nền tảng và động lực quan trọng cho TP.Hải Phòng phát triển mạnh mẽ và bền vững.

Nghị quyết số 45 ngày 24/1/2019 của Bộ Chính trị đã nêu rõ: Hải Phòng phải đi đầu cả nước trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là động lực phát triển của vùng Bắc Bộ; xây dựng và phát triển Hải Phòng sớm trở thành thành phố công nghiệp phát triển hiện đại, thông minh, phát triển xanh.

Có kết cấu hạ tầng giao thông đồng bộ, hiện đại kết nối thuận lợi với trong nước và quốc tế bằng cả đường bộ cao tốc, đường sắt tốc độ cao, đường biển, đường hàng không, là trọng điểm dịch vụ hậu cần (logistic). Trở thành trung tâm quốc tế về giáo dục, đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học - công nghệ, kinh tế biển. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được nâng cao ngang tầm với các thành phố tiêu biểu ở châu Á. Trật tự, an toàn xã hội được bảo đảm, an ninh, quốc phòng được giữ vững.

Nghị quyết số 45 đã mở đường, thúc giục Hải Phòng phải “thức giấc”. Có thể nói, người Hải Phòng cũng đã “tự ái” khi thành phố trong thời gian dài bị ví như một thị xã đứng cạnh thành phố Hạ Long. Vì thế, những quyết sách lớn, quyết tâm lớn đã biến thành hành động cụ thể, thiết thực.

Sau 5 năm triển khai Nghị quyết số 45, TP.Hải Phòng đã đạt nhiều thành tựu, trong đó có 3/7 chỉ tiêu quan trọng về kinh tế - xã hội đã cơ bản đạt hoặc hoàn thành, bao gồm: tăng trưởng GRDP bình quân giai đoạn 2018-2025 tối thiểu là 13% (đến nay đạt 12,6%); đóng góp của năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP) vào GRDP từ 44%-45% (đến nay đạt 43,26%); cơ bản không còn hộ nghèo (theo chuẩn quốc gia).

Quy mô kinh tế Hải Phòng không ngừng được mở rộng, duy trì vị trí thứ hai trong vùng Đồng bằng sông Hồng, sau Thủ đô Hà Nội. GRDP bình quân đầu người năm 2023 đạt 191,21 triệu đồng/người, tương đương 7.800 USD/người, gấp 1,83 lần năm 2018 và bằng 1,87 lần so với bình quân chung cả nước, đứng thứ 2/5 thành phố trực thuộc Trung ương. Tổng thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn giai đoạn 2019 - 2023 tăng trưởng bình quân đạt 6,96%/năm, gấp 1,88 lần bình quân chung cả nước.

THÀNH PHỐ THỨC GIẤC VƯƠN TỚI

Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn TP.Hải Phòng năm 2023 đạt 103.688,59 tỷ đồng, gấp 1,4 lần năm 2018. Hải Phòng liên tục nằm trong danh sách các địa phương dẫn đầu về thu hút FDI cả nước, đã và đang trở thành điểm đến của nhiều tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới và các nhà đầu tư nước ngoài.

Kết cấu hạ tầng giao thông được đầu tư, tập trung huy động nguồn lực phát triển theo hướng đồng bộ, hiện đại, góp phần thực hiện tốt vai trò là đầu mối giao thông quan trọng và là cửa chính ra biển của các tỉnh phía Bắc. Tính chung giai đoạn 2019 - 2023, TP.Hải Phòng đã xây mới được 19,67 km đường quốc lộ, 28,78 km đường tỉnh lộ, 55,49 km huyện lộ, 137,04 km đường đô thị.

Nhiều công trình giao thông có vai trò liên kết vùng, khu vực đã hoàn thành như: đường ô tô cao tốc Hà Nội - Hải Phòng - Hạ Long; cầu Bến Rừng; cải tạo nâng cấp quốc lộ 10 (đoạn Quán Toan - Cầu Nghìn và đoạn từ cầu Đá Bạc đến cầu Kiền) nối Hải Phòng - Quảng Ninh....

Các bến số 3, 4, 5, 6, 7, 8 của Cảng cửa ngõ quốc tế Lạch Huyện đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương đầu tư đang được đẩy nhanh tiến độ thực hiện và tiếp tục kêu gọi đầu tư các bến còn lại của Cảng Lạch Huyện (hiện nay các bến số 9, 10, 11, 12 đã có 7 nhà đầu tư đề xuất, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang thẩm định chủ trương đầu tư theo quy định).

Hiện nay, Cảng hàng không quốc tế Cát Bi đang được Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam - CTCP triển khai Dự án đầu tư xây dựng Nhà ga hành khách số 2, Dự án mở rộng sân đỗ máy bay - Giai đoạn 2 và Dự án đầu tư xây dựng Nhà ga hàng hóa Cảng Hàng không Quốc tế Cát Bi.

Thành phố khởi công một số công trình, dự án lớn trong các lĩnh vực như giao thông, công nghiệp, đô thị, góp phần nâng tầm vị thế và mở đường phát triển cho nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội của thành phố, tiêu biểu có thể kể đến như: Công trình xây dựng Trung tâm Chính trị - Hành chính và hệ thống giao thông, hạ tầng kỹ thuật đồng bộ tại khu đô thị Bắc sông Cấm, huyện Thủy Nguyên.

Đây là dự án trọng điểm của Hải Phòng, đánh dấu mốc son trong sự nghiệp xây dựng và phát triển thành phố, tiến tới việc đến năm 2025 sẽ di chuyển Trung tâm hành chính hiện nay của thành phố sang phía Bắc sông Cấm theo định hướng của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 45 của Bộ Chính trị.

Tại buổi làm việc với Tổng Bí thư Tô Lâm, lãnh đạo TP.Hải Phòng đã kiến nghị, đề xuất một số nội dung liên quan đến triển khai thực hiện Kết luận số 96-KL/TW ngày 30/9/2024 của Bộ Chính trị, bao gồm: xây dựng nghị quyết mới thay thế Nghị quyết số 35/2021/QH15; đầu tư xây dựng cầu Tân Vũ-Lạch Huyện số 2; thành lập Khu kinh tế ven biển phía Nam TP.Hải Phòng; phát triển huyện đảo Bạch Long Vĩ trở thành trung tâm kinh tế - quốc phòng; đưa TP.Hải Phòng trở thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực phía Bắc; xây dựng đường sắt tốc độ cao Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; khởi động đầu tư xây dựng Cảng biển Nam Đồ Sơn; việc lấn biển để đẩy mạnh phát triển kinh tế biển; đầu tư xây dựng sân bay quốc tế Tiên Lãng; phát triển công nghiệp; xây mô hình xã hội chủ nghĩa gắn với con người xã hội chủ nghĩa.

Những người Hải Phòng gốc đến bây giờ khi chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của thành phố thân yêu của mình có thể tự hào, hãnh diện thực sự. Hải Phòng hôm nay đã thực sự phát triển.

Tương lai để thành phố Cảng sánh bước với những đô thị châu Á Tokyo, Thượng Hải, Băng Cốc… không còn quá xa vời. Điều quan trọng nhất là Hải Phòng không “ngủ quên” mà luôn đặt ra những chiến lược dài hạn để xốc tới và hành động một cách quyết liệt, hiệu quả...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 4+5-2025 phát hành ngày 27/1/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:  

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1194