Thêm dư địa để giảm giá phân bón

Thống kê của Cục Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho thấy, nhu cầu phân bón ở Việt Nam vào khoảng 10,5 - 11 triệu tấn các loại. Trong đó, phân bón sản xuất trong nước chiếm 73,3%, phân bón nhập khẩu chiếm 26,7%. Giai đoạn 2018 - 2023, Việt Nam nhập khẩu từ 1 - 1,6 tỷ USD phân bón mỗi năm.

Vấn đề đang được quan tâm hiện nay là nếu Quốc hội đưa phân bón vào diện chịu thuế giá trị gia tăng 5%, sẽ tác động tới giá thành mặt hàng này như thế nào?

Dựa trên số liệu từ báo cáo tài chính niêm yết của 9 công ty phân bón gồm đại diện của các chủng loại phân bón (urea, DAP, lân, NPK, bao gồm Đạm Cà Mau, Đạm Phú Mỹ, Đạm Hà Bắc, DAP Hải Phòng, Phân bón Bình Điền, Supe Lâm Thao, Phân lân Văn Điển, Phân lân Ninh Bình, Phân bón miền Nam) chiếm thị phần 57% tổng sản lượng tiêu thụ trong nước, nhóm chuyên gia phân tích định lượng của Dự án Tăng cường Năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam (IPSC) đã có tính toán định lượng chi tiết.

Hiện nay, thuế suất thuế GTGT đầu vào trung bình đối với sản xuất phân ure là 9,3%, NPK là 6,4%, phân DAP là 8,1%; phân lân là 7,7%.

Tỷ trọng giá vốn/doanh thu sản xuất phân bón sẽ giảm khi điều chỉnh mặt hàng phân bón từ đối tượng không chịu thuế GTGT sang đối tượng chịu thuế GTGT do thay đổi cách hạch toán kế toán, doanh nghiệp được bóc tách phần thuế GTGT đầu vào ra khỏi chi phí đầu vào sản xuất.

Cụ thể, khi phân bón là đối tượng không chịu thuế GTGT, giá vốn bao gồm cả phần thuế GTGT đầu vào, khiến tỷ trọng giá vốn/doanh thu là 78%. Khi phân bón là đối tượng chịu thuế GTGT, giá vốn được bóc tách phần thuế GTGT đầu vào thì tỷ trọng giá vốn/doanh thu chỉ còn khoảng 71-73% (tùy từng loại phân bón).

Như vậy, giá phân ure, DAP và lân sản xuất trong nước có dư địa giảm 1-2%.

“Giá phân bón nhập khẩu có thể tăng. Song theo cấu trúc thị trường phân bón hiện tại (tiêu thụ phân bón sản xuất trong nước chiếm 69,2%, tiêu thụ phân bón nhập khẩu chiếm 30,8%), sẽ cho phép doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước điều chỉnh mặt bằng giá thị trường phân bón. Giá thành phân bón sản xuất trong nước giảm, giá bán phân bón sản xuất trong nước có dư địa giảm, sẽ tạo tác động cạnh tranh dẫn đến các nhà nhập khẩu phân bón cũng sẽ phải giảm giá bán phân bón nhập khẩu theo mặt bằng giá thị trường, đem lại lợi ích lớn cho bà con nông dân”, Tiến sỹ Trần Thị Hồng Thủy, Trưởng nhóm Dự án USAID IPSC nhận định.

Phân tích định lượng đối với Nhà nước, bà Thuỷ cho rằng, nếu áp dụng thuế giá trị gia tăng 5%, sẽ tăng thu ngân sách thêm 1.541 tỷ đồng/năm, do thu thuế VAT đầu ra của phân bón đạt khoảng 6.225 tỷ đồng, khấu trừ thuế VAT đầu vào là 4.713 tỷ đồng.

Số liệu của Hiệp hội phân bón Việt Nam cho thấy, từ năm 2015 khi áp dụng luật thuế 71 đối với phân bón, giá bán phân đạm trong nước tăng 7,2 - 7,6%; phân DAP tăng 7,3 - 7,8%, phân supe lân tăng 6,5 - 6,8%; phân NPK và hữu cơ tăng 5,2 - 6,1%... so với những năm còn áp dụng thuế GTGT 5% đối với phân bón.

Trường hợp quy định thuế quay lại trước đây, các doanh nghiệp trong Hiệp hội phân bón có khả năng giảm giá bán không? Ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết, các doanh nghiệp trong Hiệp hội đều thống nhất và có cam kết, trong điều kiện các yếu tố đầu vào giữ ổn định như hiện nay, doanh nghiệp sẽ giảm giá bán các loại phân bón tuỳ loại, mức trung bình 2-3%.

Nhìn xa để phát triển nông nghiệp bền vững

Theo ông Lê Anh Tuấn, Kế toán trưởng Công ty cổ phần Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc, nhiều năm nay, Đạm Hà Bắc lỗ và sản xuất kinh doanh vô cùng khó khăn. Do không thuộc đối tượng chịu thuế VAT, doanh nghiệp không được hoàn thuế đầu vào, với riêng Đạm Hà Bắc số tiền vào khoảng 240 tỷ đồng/năm, khiến chi phí sản xuất đội lên. Doanh nghiệp không thể cộng tất cả chi phí đó vào giá thành và áp giá bán cao vì như vậy sẽ không cạnh tranh được. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng không dám đầu tư vì toàn bộ phần thuế giá trị gia tăng hạch toán vào tổng mức đầu tư, không được hoàn thuế khiến chi phí đầu tư tăng lên, không đảm bảo khả năng hoàn vốn.

Nếu áp thuế VAT 5%, doanh nghiệp được khấu trừ thuế sẽ có nguồn lực đầu tư, giảm giá thành, nâng cao chất lượng phân bón. “Nếu giá cả đầu vào duy trì ổn định như hiện nay, chúng tôi cam kết hạ giá bán ít nhất 2-3%’, ông Tuấn trao đổi.

Với bất cập như trên, doanh nghiệp sản xuất phân bón “rất ngại” đầu tư mới.

Thống kê cho thấy, trước năm 2014, có 6 dự án được đầu tư và đi vào sản xuất gồm: Đạm Phú Mỹ sản lượng 900.000 tấn/năm; Đạm Cà Mau công suất 900.000 tấn/năm; Nhà máy Đạm Hà Bắc 500.000 tấn/năm; Nhà máy Đạm Ninh Bình công suất 560.000 tấn/năm; Nhà máy DAP Hải Phòng công suất 330.000 tấn/năm; Nhà máy DAP Lào Cai công suất 330.000 tấn/năm… Tổng công suất giai đoạn này hơn 3,5 triệu tấn/năm.

Từ khi áp Luật 71, số dự án giảm sút hơn một nửa, trong khi tổng công suất giảm hơn 9 lần, gồm: Nhà máy NPK Hàn Việt của Tập đoàn Taekwang (đã trở thành công ty con của Công ty CP Phân bón Dầu khí Cà Mau từ tháng 4/2024) công suất 360.000 tấn/năm; Nhà máy NPK công nghệ hóa học của Tổng công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí - CTCP công suất 250.000 tấn/năm; Nhà máy SOP Phú Mỹ 20.000 tấn/năm. Tổng công suất giai đoạn này đạt 380.000 tấn/năm.

Ngoài năng lực sản xuất tăng thấp, Việt Nam cũng hoàn toàn thiếu các mặt hàng phân bón hiệu quả cao, hạn chế tác động thoái hoá đất, như phân đạm giải phóng chậm, có kiểm soát hay các mặt hàng phân bón trong nước chưa thể sản xuất được như SA, Kali.

“Doanh nghiệp phân bón nội địa không mặn mà đầu tư thêm dây chuyền mới, đầu tư mạnh cho R&D vì khi đầu tư sẽ không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào của máy móc, thiết bị… như các lĩnh vực khác. Điều này dẫn tới tăng tổng mức đầu tư, không bảo đảm hiệu quả đầu tư”, ông Nguyễn Hoàng Trung, Phó tổng giám đốc CTCP DAP Vinachem cho biết.

Trong khi đó, cuộc đua trên thị trường phân bón đang ngày càng khốc liệt, mục tiêu không chỉ nằm ở việc hạ giá thành mà còn phải hướng tới chất lượng hiệu quả, sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

Thực tế cũng chỉ ra, khi doanh nghiệp có động lực đầu tư vào nghiên cứu, đổi mới công nghệ, sản xuất các loại phân bón có hàm lượng kỹ thuật cao, thế hệ mới sẽ làm tăng năng suất và hiệu quả cây trồng, cải thiện chất lượng sản phẩm nông nghiệp và giữ gìn tư liệu sản xuất đất đai một cách bền vững.