Ngày 3/7/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 80/2024/NĐ-CP quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa đơn vị sản xuất năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn phục vụ mục đích sản xuất (tối thiểu 200.000kWh/tháng).

Theo thống kê từ các công ty điện lực, thị trường đang có khoảng 7.700 khách hàng thực tế (chiếm 36,5% tổng lượng tiêu thụ điện Việt Nam) sử dụng trên 200.000 kWh mỗi tháng.

Cơ chế DPPA được áp dụng với các công ty phát điện năng lượng tái tạo, bao gồm: điện mặt trời mái nhà, điện mặt trời nổi, điện gió và điện sinh khối. Theo đó, có 2 hình thức để các đơn vị bán điện triển khai: qua đường dây riêng và qua đường dây EVN.

Nếu qua đường dây riêng, bên bán sẽ xây dựng đường phát điện dây riêng và ký kết hợp đồng DPPA trực tiếp với các khách hàng tiêu thụ điện lớn. Mô hình này tương đối dễ vận hành do không bị giới hạn công suất tối thiểu và không phải ký kết hợp đồng với EVN.

Trong khi đó, nếu qua đường dây EVN, bên bán sẽ phát điện cho các khách hàng thông qua đường dây của EVN. Các công ty phát điện bị giới hạn công suất tối thiểu 10MW, đăng ký hợp đồng mua bán điện với EVN và trung tâm điều độ hệ thống điện (NLDC); đồng thời ký hợp đồng kỳ hạn (cfD) với các khách hàng tiêu thụ điện lớn, hoặc các công ty bán lẻ được ủy quyền bởi các khách hàng tiêu thụ điện lớn (các khu công nghiệp).

DPPA được xem là cơ chế để các chủ đầu tư dự án năng lượng tái tạo bắt đầu khởi động đầu tư các dự án điện sau một thời gian dài không có cơ chế để triển khai từ sau đợt ban hành cơ chế giá ưu đãi FIT-2 vào năm 2020. Theo đó, cơ chế DPPA sẽ áp dụng cho các dự án nhận chứng chỉ vận hành thương mại (COD) sau tháng 11/2021, bao gồm các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp, và thay cho các cơ chế giá cố định và giá FIT áp dụng cho các dự án trước đây.

VDSC cho rằng, các chủ đầu tư có dự án chuyển tiếp đang chờ cơ chế giá (như Công ty cổ phần Điện Gia Lai - GEC, mã chứng khoán GEG) hay có danh mục dự án năng lượng tái tạo chờ triển khai (như Công ty cổ phần Cơ điện lạnh - mã chứng khoán REE) sẽ là các công ty hưởng lợi từ cơ chế trên.

Nhóm phân tích kỳ vọng DPPA sẽ tạo điều kiện về giá cho dự án chuyển tiếp Tân Phú Đông 1 của GEG (100MW, hiện vẫn đàm phán với EVN ở mức 908 đồng/kWh), cũng như các dự án mới như điện mặt trời Đức Huệ 2 (49MW) và điện gió VPL2 (30MW).

Đối với REE, VDSC cho rằng cơ chế DPPA là điều kiện để REE tiếp tục thực hiện công tác đầu tư các dự án điện gió mới sau 2025 như Trà Vinh V1-3 giai đoạn 2 (80MW) và Trà Vinh V1-5 và V1-6 (48MW).

Tuy nhiên, VDSC cũng nhận thấy các chủ đầu tư dự án sẽ còn gặp một số vướng mắc nhất định trong việc triển khai các dự án điện theo cơ chế DPPA.

Đối với hình thức DPPA qua đường dây riêng, các chủ đầu tư sẽ còn gặp vướng mắc trong việc bổ sung lưới điện vào quy hoạch tỉnh, quy hoạch vùng.

Đối với hình thức DPPA qua đường dây EVN, các chủ đầu tư sẽ gặp hai thách thức lớn.

Thứ nhất, thách thức trong việc tối ưu hiệu quả đàm phán sản lượng và giá hợp đồng kỳ hạn với các khách hàng tiêu thụ điện lớn. Các công ty phát điện phải quyết định xem giá điện hợp đồng sẽ được cố định cả năm, hay điều chỉnh dựa trên một số thời điểm trong ngày hoặc điều chỉnh theo mùa. Việc tìm ra cân bằng cung – cầu sẽ là một vấn đề: giá hợp đồng cao sẽ có lợi cho các công ty phát điện, nhưng sẽ gặp khó khăn trong việc thương lượng với khách hàng sản xuất.

Thứ hai, đối với phần điện dư không phát hết cho các khách hàng ký kết hợp đồng DPPA, các chủ đầu tư sẽ gặp thách thức trong việc vận hành chào giá trên thị trường bán buôn điện cạnh tranh (VWEM), với chu trình giao dịch 48 phiên/ngày và mỗi phiên kéo dài 30 phút. Các chủ đầu tư sẽ gặp thách thức trong việc tối ưu hiệu suất đầu tư khi công tác chào giá trên thị trường bán buôn điện không hiệu quả.

Để Nghị định 80 có thể triển khai, các chuyên gia cho rằng sẽ cần thêm nhiều thời gian để có thể đồng bộ được các quy trình pháp lý, bao gồm: Thông tư hướng dẫn thực hiện Nghị định, Luật Điện lực mới, và Nghị định về điện mặt trời tự sản tự tiêu.

“Chúng tôi cho rằng sớm nhất nhất đến cuối 2025 mới có thể thấy các dự án vận hành theo cơ chế DPPA”, VDSC nhấn mạnh.