Cuối năm ngoái, Thanh tra Chính phủ kết luận một số dự án điện mặt trời được hưởng giá FIT (khuyến khích ưu đãi) với mức 9,35 cent một kWh trong 20 năm, không đúng quy định, nên phải xác định lại giá mua điện.

Theo quy định hiện hành, giá mua điện có thể giảm từ mức FIT1 9,35 cent một kWh (tương đương 2.231 đồng) xuống FIT2 7,09 cent một kWh (1.692 đồng), hoặc mức giá thấp hơn như các dự án chuyển tiếp 4,8 cent, tức giảm từ 24-47% so với mức giá Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang mua.

Bộ Công Thương tính toán rằng, mức giá tính lại trên phản ánh đúng chi phí đầu tư và vận hành. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cho rằng mức này chưa phù hợp với thực tế, đặc biệt là trong bối cảnh lãi suất vay vốn tại Việt Nam cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực.

Tại buổi chia sẻ của doanh nghiệp FDI đầu tư điện tái tạo ở TP HCM ngày 28/3, ông Trần Minh Tiến, Giám đốc điều hành nhà máy điện mặt trời Xuân Thọ 1-2 và Mỹ Sơn 1-2 của Bangkok Glass Energy (BGE), cho biết công ty đang đối mặt nguy cơ phá sản nếu giá FIT bị điều chỉnh.

BGE đầu tư các dự án này theo giá FIT 1 nhưng hiện tại có nguy cơ bị áp giá FIT 2, tức chỉ còn 7,09 cent một kWh thay vì 9,35 cent như trước. Hơn nữa, công ty mua lại dự án từ đối tác khác với suất đầu tư cao hơn, dẫn đến thua lỗ nghiêm trọng nếu bị điều chỉnh giá.

Cùng chung nỗi lo, đại diện B.Grimm Power Việt Nam (nhà đầu tư Thái Lan) cho biết hai dự án của họ với công suất 500 MWp đang bị ảnh hưởng nặng nề. Công ty vay vốn từ Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam - BIDV để đầu tư. Nếu áp dụng giá FIT 2 hoặc mức giá thấp hơn như các dự án chuyển tiếp (4,8 cent một kWh), doanh nghiệp sẽ không thể hoàn vốn và không có khả năng trả nợ.

Không chỉ BGE hay B.Grimm Power, Dragon Capital - quỹ đầu tư nước ngoài có ba dự án điện tái tạo tại Việt Nam - cũng chưa nhận được thanh toán từ tháng 9/2023.

Ông Nguyễn Hữu Quang, Giám đốc đầu tư mảng năng lượng sạch của Dragon Capital, cho rằng việc hồi tố giá FIT dựa trên ngày cấp văn bản nghiệm thu là thiếu căn cứ pháp lý rõ ràng. Hiện công ty mẹ tại Singapore đang phải hỗ trợ tài chính để trả nợ cho một dự án 40 MWp tại Việt Nam, nhưng nếu tình hình không được giải quyết, họ sẽ không thể tiếp tục đầu tư.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, có 173 nhà máy hoặc phần nhà máy điện mặt trời, điện gió nối lưới gặp tình huống này. Trong đó, có gần 150 dự án điện mặt trời tập trung đang hoạt động trên hệ thống điện quốc gia.

Khoảng một phần ba số dự án có tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài đến từ châu Âu (Pháp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Thụy Sĩ, Anh) và châu Á (Ấn Độ, Nhật Bản, Philippines, Singapore, Thái Lan, Trung Quốc). Tổng giá trị đầu tư của các dự án sở hữu nước ngoài ước khoảng 4 tỷ USD, gồm hơn 3.600 MWp điện mặt trời và 160 MW điện gió.

Các doanh nghiệp FDI nói rằng họ đến Việt Nam với kỳ vọng vào môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định. Tuy nhiên, những thay đổi chính sách gần đây khiến họ phải cân nhắc việc tiếp tục đầu tư. Một số công ty thậm chí đang xem xét thoái vốn khỏi các dự án điện mặt trời và điện gió tại Việt Nam.

Về mặt pháp lý, các doanh nghiệp cho rằng họ đã tuân thủ hợp đồng mua bán điện (PPA) ký với EVN, trong đó ngày vận hành thương mại (COD) đã được công nhận. Quy định về việc phải có văn bản nghiệm thu từ Bộ Công Thương hoặc cơ quan có thẩm quyền mới chỉ được đưa ra từ Thông tư 10/2023, trong khi hầu hết dự án này đã vận hành từ trước hoặc trong năm 2021.

Ngoài ra, việc so sánh giá FIT của Việt Nam với các nước khác để làm căn cứ điều chỉnh bị các nhà đầu tư đánh giá là thiếu hợp lý.

Chẳng hạn, Campuchia có lãi suất thấp hơn, chi phí đầu tư rẻ hơn, trong khi tại Việt Nam, lãi suất cho vay từng lên đến 10-11% giai đoạn 2018-2019, doanh nghiệp phải chịu rủi ro tỷ giá và chi phí thuê đất cao. Theo đánh giá của một số tổ chức tài chính quốc tế, mức giá FIT tối thiểu để đảm bảo hiệu quả đầu tư điện mặt trời cần đạt từ 9,6-10 cent một kWh.

Các doanh nghiệp FDI đề xuất Chính phủ giữ nguyên mức giá FIT như cam kết ban đầu, không áp dụng hồi tố. Họ cũng mong EVN đảm bảo thanh toán đầy đủ và đúng hạn. Nếu không, nguy cơ dòng vốn FDI rút khỏi Việt Nam sẽ trở thành hiện thực, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư cũng như sự phát triển của ngành năng lượng tái tạo trong nước.

Hồi tháng 3, một số hiệp hội doanh nghiệp trong nước và nước ngoài cũng đã kiến nghị lên Chính phủ và Bộ Công Thương về việc duy trì tính ổn định và nhất quán của chính sách giá điện tái tạo.

Ước tính của các doanh nghiệp, việc này có thể dẫn đến thiệt hại gần 100% vốn chủ sở hữu của các dự án, tương ứng hơn 13 tỷ USD. Họ nhấn mạnh rằng những thay đổi bất ngờ trong chính sách sẽ làm giảm niềm tin của nhà đầu tư, ảnh hưởng đến quyết định mở rộng đầu tư trong tương lai.