Theo báo cáo từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong 7 tháng đầu năm 2024, giá trị xuất khẩu cá tra đạt gần 1,09 tỷ USD, tăng 7,7% so với cùng kỳ năm trước. Sự phục hồi này chủ yếu được thúc đẩy bởi mức tăng sản lượng tại tất cả các thị trường chính, với thị trường Mỹ là điểm sáng nổi bật. Tuy nhiên, mặc dù sản lượng xuất khẩu tăng, giá bán các sản phẩm cá tra vẫn duy trì ở mức thấp, không mang lại hiệu quả đáng kể cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn (mã VHC), doanh nghiệp dẫn đầu trong ngành xuất khẩu cá tra, đã ghi nhận doanh thu tăng 22,2% trong nửa đầu năm 2024, đạt 6.073,5 tỷ đồng. Tuy nhiên, lợi nhuận sau thuế của công ty lại giảm mạnh 26,53%, chỉ còn 483,6 tỷ đồng. Đây là mức lợi nhuận thấp nhất trong vài năm trở lại đây, đặc biệt khi biên lợi nhuận gộp của công ty chỉ đạt 11,98%, còn biên lợi nhuận ròng đạt 7,96%, đều giảm mạnh so với giai đoạn 2020-2023.

Giá bán chưa cải thiện và chi phí vận chuyển tăng mạnh từ cuối tháng 4/2024 tới nay khiến lợi nhuận của nhóm doanh nghiệp xuất khẩu cá tra tiếp tục suy giảm.

Bà Trương Thị Lệ Khanh, Chủ tịch Hội đồng quản trị Vĩnh Hoàn, cho biết nguyên nhân chủ yếu là do giá bán sản phẩm cá tra giảm và chi phí vận chuyển tăng mạnh. Thực tế, chi phí vận chuyển của Vĩnh Hoàn đã tăng tới 55,95%, từ 64,32 tỷ đồng lên 100,31 tỷ đồng so với cùng kỳ năm trước, tạo áp lực lớn lên lợi nhuận.

Không chỉ Vĩnh Hoàn, các doanh nghiệp lớn khác trong ngành như Công ty cổ phần Nam Việt (mã ANV) và Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển Đa Quốc gia I.D.I (mã IDI) cũng gặp tình trạng tương tự. Nam Việt ghi nhận doanh thu nửa đầu năm 2024 giảm nhẹ 0,9%, xuống còn 2.209,4 tỷ đồng, trong khi lợi nhuận sau thuế giảm 16,7%, chỉ còn 34,41 tỷ đồng. Biên lợi nhuận gộp của Nam Việt cũng chỉ đạt 11,1%, giảm nhẹ so với mức 11,3% cùng kỳ năm trước, trong khi biên lợi nhuận ròng giảm xuống còn 1,6%, thấp hơn so với mức 1,9% cùng kỳ. Điều đáng chú ý là chi phí vận chuyển của Nam Việt đã tăng vọt 91,45% trong quý II/2024 so với quý trước, từ 18,95 tỷ đồng lên 36,28 tỷ đồng, góp phần làm suy giảm lợi nhuận.

Trong khi đó, Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển Đa Quốc gia I.D.I cũng không tránh khỏi những khó khăn. Nửa đầu năm 2024, I.D.I ghi nhận doanh thu giảm nhẹ 0,7%, còn 3.564,71 tỷ đồng, nhưng lợi nhuận sau thuế lại giảm mạnh 21%, chỉ còn 28,87 tỷ đồng. Biên lợi nhuận gộp của I.D.I giảm xuống còn 7,68%, so với mức 8,34% cùng kỳ năm trước, trong khi biên lợi nhuận ròng chỉ đạt 0,81%, thấp hơn so với mức 1,02% cùng kỳ. Bên cạnh đó, chi phí vận chuyển của I.D.I cũng tăng đáng kể 39,8%, từ 35,4 tỷ đồng lên 49,48 tỷ đồng, gây thêm áp lực lên biên lợi nhuận của công ty.

Nguyên nhân của tình trạng này được cho là giá bán cá tra tại các thị trường quốc tế vẫn chưa có dấu hiệu phục hồi đáng kể sau những cú sốc do đại dịch COVID-19 và những biến động kinh tế toàn cầu. Hơn nữa, chi phí vận chuyển quốc tế vẫn neo cao, đặc biệt là trên các tuyến xuyên lục địa, khiến chi phí của các doanh nghiệp tăng mạnh. Và chi phí sản xuất trong nước cũng gia tăng, từ giá nguyên liệu đầu vào đến chi phí lao động, tạo thêm áp lực lên biên lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra.

Mặc dù các doanh nghiệp trong ngành đã nỗ lực tìm kiếm các giải pháp để cải thiện tình hình, từ tối ưu hóa quy trình sản xuất, đến đẩy mạnh các hoạt động marketing và mở rộng thị trường xuất khẩu, nhưng kết quả đạt được vẫn chưa thể đáp ứng kỳ vọng. Những khó khăn về giá bán và chi phí vận chuyển vẫn là những trở ngại lớn, khiến lợi nhuận của các doanh nghiệp tiếp tục bị suy giảm.

Trong bối cảnh đó, các chuyên gia dự báo rằng ngành xuất khẩu cá tra Việt Nam sẽ tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức trong thời gian tới. Việc duy trì sản lượng xuất khẩu ở mức cao và đồng thời tìm cách cải thiện biên lợi nhuận sẽ là một bài toán khó cho các doanh nghiệp trong ngành.

Theo đó, VASEP kỳ vọng những tháng còn lại năm nay, các thị trường nhập khẩu chính sẽ có tín hiệu tốt hơn, các vấn đề tồn kho và khó khăn vận tải sẽ giảm bớt, nhu cầu sẽ phục hồi và lợi nhuận sẽ tăng lại.

Lê Hồng